Zioła fotouczulające to rośliny stosowane powszechnie w lecznictwie, jednakże mogące doprowadzić do powstania fotodermatozy. Pojawienie się tej choroby skóry indukowane jest ekspozycją na promieniowanie słoneczne. Wśród najbardziej znanych ziół fotoalegizujących znajdują się m.in.: dziurawiec zwyczajny, rumianek pospolity, arcydzięgiel litwor i skrzyp polny.
Zobacz także:
Opalanie to samo zdrowie? Niekoniecznie. Kiedy opalanie może być niebezpieczne?
Tanoreksja – skąd się bierze uzależnienie od opalania?
Właściwa pielęgnacja skóry przy opalaniu
Czym są zioła fotouczulające?
Mimo szerokiego zastosowania roślin w lecznictwie należy zwrócić uwagę, że niektóre zioła wykazywać mogą działanie fotouczulające. Oznacza to, że podnoszą wrażliwość organizmu na promienie słoneczne. Podczas ekspozycji na światło dzienne po zewnętrznym lub wewnętrznym użyciu danego zioła w skórze dochodzi do przekształcenia substancji tolerowanej w uczulającą – promieniowanie ultrafioletowe wchodzi w interakcje ze związkami chemicznymi zawartymi w niektórych roślinach. W konsekwencji rozwija się wyprysk fotoalergiczny. Dodatkowo część z ziół fotouczulających zawiera substancje o działaniu fototoksycznym (w większości przypadków są to furokumaryny), które przyczyniają się do powstania wyprysku fototoksycznego. W tej sytuacji pod wpływem działania słońca dochodzi do uwolnienia z niektórych substancji wolnych rodników, które uszkadzają komórki i powodują powstanie ostrej reakcji zapalnej.
Zioła fotouczulające – przykłady
Substancje fotouczulające zawarte są w wielu używanych w fitoterapii roślinach. Jedną z nich jest dziurawiec zwyczajny (z łac. Hypericum perforatum), który stosuje się w łagodzeniu dolegliwości bólowych towarzyszących menstruacji oraz usprawnianiu procesu trawienia. Za jego fotouczulające działanie odpowiada czerwony barwnik – hiperycyna, która jest inhibitorem monoaminooksydazy (tzw. MAO to enzym rozkładający niektóre neurotransmitery). Z tego też względu dziurawiec zwyczajny znajduje zastosowanie w zwalczaniu depresji i wykazuje właściwości wyciszające.
Kolejną znaną rośliną o działaniu fotouczulającym jest rumianek pospolity (z łac. Matricaria chamomilla) wykorzystywany w fitoterapii ze względu na dobroczynny wpływ na przewód pokarmowy – usprawnianie trawienia, działanie przeciwzapalne i rozkurczające na mięśnie gładkie. Dodatkowo łagodzi nerwy i zwalcza bezsenność. Za nadwrażliwość rumianku na słońce odpowiadają znajdujące się w liściach, łodygach, kwiatach, pyłkach, korzeniu seskwiterpeny laktonowe. Obecność tych związków stwierdzono również w roślinach należących do rodzaju stokrotka (z łac. Bellis) i nagietek (z łac. Calendula) zaliczanych do tej samej rodziny – z. łac. Compositae.
Innymi ziołami, które mają działanie fotouczulające są m.in.: arcydzięgiel litwor (z łac. Angelica archangelica), aminek większy (z łac. Ammi majus), ruta zwyczajna (z łac. Ruta graveolens), barszcz Mantegazziego (z łac. Heracleum mantegazzianum), barszcz Sosnowskiego (z łac. Heracleum sosnowskyi). Badacze zwracają też uwagę na fotoalergizujące działanie skrzypu polnego (z łac. Equisetum arvense) znanego z korzystnego działania na układ krążenia i moczowy oraz kondycję włosów, skóry i paznokci. Jak dotąd nie określono jednak, by substancja za nie odpowiadała. Stąd też mimo nieocenionych właściwości prozdrowotnych wymienione rośliny powinny być stosowane z rozwagą w okresie letnim.
Objawy fotouczulenia
Fotouczulenie objawia się w postaci niepożądanych reakcji skórnych, które przypominają silne oparzenie słoneczne. Mogą one przybrać postać ognisk rumieniowych, rumieniowo-grudkowych lub pęcherzykowych. Typowymi dolegliwościami są zaczerwienienie, pieczenie, swędzenie, obrzęk, bolesność, uczucie palenia skóry. Przewlekłe zmiany charakteryzują się złuszczaniem lub przebarwieniem skóry.
Dolegliwości pojawiają się przeważnie w ciągu 1–2 dni od narażenia na działanie słońca. Utrzymują się przez kilka dni. U chorych pojawić się mogą dodatkowo dreszcze, ogólne złe samopoczucie i podwyższona temperatura ciała. Odczyny fotoalergiczne występują w miejscach najbardziej eksponowanych na słońce (głównie na twarzy, dekolcie, karku, szyi, przedramionach, ramionach, dłoniach, nogach), a z czasem mogą szerzyć się na te niepoddane promieniowaniu.
Leczenie fotouczulenia
Podstawę w leczeniu fotouczulenia stanowi ograniczenie ekspozycji na promieniowanie słoneczne oraz zabezpieczanie przed nim skóry preparatami zawierającymi filtry UV. Dodatkowo w okresie letnim należy zaprzestać używania ziół, które wchodzą w niepożądane reakcje ze słońcem. Chorego poddaje się farmakoterapii – miejscowo stosuje się glikokortykosteroidy lub podaje się leki przeciwhistaminowe, które działają przeciwzapalnie i łagodzą świąd.
Kto nie powinien stosować ziół fotouczulających?
Zioła fotouczulające nie powinny być stosowane przede wszystkim przez osoby:
- jasnej karnacji skóry;
- z nadwrażliwością na światło słoneczne;
- z chorobowymi zmianami skóry;
- intensywnie eksponujące ciało na słońce.
Ziołolecznictwo - w leczeniu jakich schorzeń warto wspomóc się ziołami?
Bibliografia:
1. L. Rutkowski, Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej, PWN, Warszawa 2006.
2. R. Śpiewak, Fotodermatozy, czyli choroby skóry prowokowane przez światło, [w:] „Kosmetyka Profesjonalna", 2009, 3, s. 42–46.
3. R. Śpiewak, Wyprysk fotoalergiczny i fototoksyczny, [w:] „Alergoprofil”, 2009, 5(2), s. 2–7.
4. J. Mowszowicz, Krajowe chwasty polne i ogrodowe, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa 1986.
