Kamienie żółciowe to złogi znajdujące się w pęcherzyku (woreczku) żółciowym, zbudowane z substancji będących składowymi żółci. Choroba, jaką wywołują, określana jest mianem kamicy żółciowej lub kamicy pęcherzyka żółciowego. W prawidłowych warunkach substancje w żółci rozpuszczają się, a następnie są usuwane do przewodu pokarmowego. Jeśli żółć jest nadmiernie zagęszczona, mogą się one wytrącać w drogach żółciowych i tworzyć kamienie żółciowe.
Kamienie żółciowe – przyczyny
Kamienie żółciowe w pęcherzyku żółciowym zbudowane są z cholesterolu, barwników, białek i jonów. Proporcje tych składników mogą być różne. Najczęściej większość stanowią kamienie cholesterolowo-barwnikowe, czyli mieszane. Kamienie żółciowe zbudowane głównie z cholesterolu częściej występują w krajach rozwiniętych niż rozwijających się ze względu na wpływ diety na ich powstawanie. Przyczyny i czynniki ryzyka powstawania kamieni żółciowych w pęcherzyku żółciowym to:
- płeć żeńska i starszy wiek,
- liczne ciąże,
- predyspozycje genetyczne,
- cukrzyca,
- wysoki poziom triglicerydów,
- stan po zabiegach chirurgicznych,
- mukowiscydoza,
- szybka utrata masy ciała,
- otyłość.
Objawy kamieni żółciowych w pęcherzyku żółciowym
Obecność kamieni w pęcherzyku żółciowym nie zawsze oznacza występowanie jakichkolwiek objawów. Jeśli kamica jest niepowikłana, a daje objawy, nie są one zawsze takie same i charakterystyczne. Najczęściej kamienie w pęcherzyku żółciowym, póki nie dojdzie do powikłań czy stanu zapalnego, wykrywane są przypadkowo podczas badania ultrasonograficznego (USG). Wśród występujących objawów zdarza się kolka żółciowa w postaci nagłego, bardzo ostrego bólu w okolicach nadbrzusza prawego. Ból promieniuje do okolicy międzyłopatkowej lub prawego barku. Najczęściej kolka żółciowa wynika z zatkania przewodu pęcherzykowego lub ujścia pęcherzyka żółciowego przez kamień żółciowy. Czasami rozwijają się objawy dodatkowe w postaci nudności, wymiotów, niepokoju, potliwości. Pojawiają się głównie po obfitym, tłustym posiłku i utrzymują się różny czas.
Powikłania kamieni żółciowych w woreczku żółciowym
Ból ustępuje, jeśli złóg wycofuje się z ujścia pęcherzyka. Jeśli jednak zatkanie przewodu nie ustępuje, może dojść do powikłań w postaci ostrego lub przewlekłego zapalenia pęcherzyka żółciowego bądź np. wodniaka pęcherzyka. Ostre zapalenie woreczka żółciowego poza bólem charakteryzuje się wystąpieniem dreszczy i gorączki.
Diagnostyka i leczenie kamieni w pęcherzyku żółciowym
Główne badania pozwalające na wykrycie kamieni żółciowych w pęcherzyku żółciowym to USG i zdjęcie rentgenowskie (RTG) jamy brzusznej. Leczenie kamieni żółciowych jest wskazane wtedy, kiedy rozwijają się objawowa kamica pęcherzyka żółciowego i jej powikłania. Jeśli chory nie prezentuje objawów, istnieje kilka wskazań do leczenia operacyjnego kamicy pęcherzyka żółciowego:
- pęcherzyk porcelanowy (szczególnie jeśli zwapnienie ścian jest nieregularne),
- obecność polipów pęcherzyka wielkości powyżej 1 cm.
Zalecana metoda operacyjnego leczenia to cholecystektomia laparoskopowa, czyli usunięcie pęcherzyka żółciowego laparoskopowo. Jeśli istnieją jakiekolwiek przeciwwskazania do metody laparoskopowej, konieczne jest zastosowanie metod otwartych. Leki, które mogą być stosowane w leczeniu kamieni żółciowych, zawierają kwas ursodeoksycholowy, jednak sprawdzają się głównie u chorych z małymi złogami (5–10 mm). Nie są one stosowane standardowo, a jedynie w wybranych sytuacjach klinicznych (np. przy szybkiej utracie masy ciała). W leczeniu objawów kolki żółciowej stosuje się leki przeciwzapalne i rozkurczowe.
Dieta a kamienie żółciowe
Dieta ma bardzo duży wpływ na tworzenie się kamieni żółciowych. Uznaje się, że otyłość i nadwaga to czynniki predysponujące do powstawania kamieni żółciowych. Nadmierne spożycie cukrów, a także zbyt mała ilość nienasyconych kwasów tłuszczowych wpływają na wzrost lecytyny w żółci, co pogarsza istotnie rozpuszczanie w niej cholesterolu. Do pokarmów sprzyjających kamicy zalicza się te zawierające sporo tłuszczów zwierzęcych. Nieregularność posiłków odgrywa również znaczącą rolę w tworzeniu się kamieni żółciowych. Długie przerwy pomiędzy posiłkami sprzyjają zastojowi żółci w woreczku żółciowym. Restrykcyjne diety, znacznie ograniczające spożycie tłuszczów i o bardzo niskiej kaloryczności, również mogą wpłynąć na tworzenie kamieni żółciowych. Dlatego zdrowa utrata masy ciała nie powinna przekraczać 1,5 kg tygodniowo.
Dieta stosowana w objawowej kamicy żółciowej wywołanej obecnością kamieni w pęcherzyku, wspomagająca środki farmakologiczne, opiera się na lekkostrawnych posiłkach, o ograniczonej ilości tłuszczów, szczególnie zwierzęcych. Istotne jest regularne spożywanie posiłków, ograniczenie nasyconych kwasów tłuszczowych na rzecz nienasyconych, dodanie do jadłospisu warzyw, owoców, chudych mięs i wędlin, kiełków, otrębów. Potrawy należy gotować w wodzie, przygotowywać na parze, dusić lub piec w folii. Smażenie jest wykluczone.
