Zez u niemowlęcia lub małego dziecka wymaga stałej opieki ze strony okulisty i regularnego wykonywania zaleconych ćwiczeń. Pozwala to na zmniejszenie intensywności lub nawet całkowitą likwidację objawów i przywrócenie normalnego widzenia. W części przypadków wykonanie zabiegu operacyjnego może znacząco przyspieszyć proces leczenia.
Zez u noworodka
Zez u noworodka może być zjawiskiem fizjologicznym. Wynika on z faktu, że mózg dopiero „uczy się” interpretować docierające do niego impulsy wzrokowe i kierować ruchami gałek ocznych. W okresie noworodkowym powstają mechanizmy fiksacji (kierowania spojrzenia w określony punkt) i konwergencji, czyli zbieżności spojrzenia obu oczu. Jeśli zez utrzymuje się powyżej 12. (a według innych źródeł 7.–8.) tygodnia życia, należy skonsultować się z okulistą.
Zez u dzieci
Zez u dzieci to często występujący problem. Uwaga rodziców zwykle skupia się na estetycznym problemie związanym z nieprawidłowym ustawieniem gałek ocznych. Ważniejszy jest jednak fakt, że widzenie rozwija się u takiego dziecka nieprawidłowo i może być źródłem poważnych problemów w przyszłości.
Przyczyną zeza u niemowlaka jest najczęściej niedowidzenie w jednym oku lub w obu albo zaburzenia napięcia mięśni okoruchowych. U osoby zdrowej zamiar spojrzenia na określony przedmiot powoduje taki ruch oka, by układ optyczny kierował obraz tego obiektu na plamkę żółtą. Jest to jedyne miejsce, gdzie powstaje obraz barwny. Dodatkowo, ze względu na maksymalne zagęszczenie receptorów, uzyskuje się odwzorowanie obserwowanej rzeczy w największej rozdzielczości. Jeśli oko niedowidzi, obraz docierający do plamki jest nieostry, brak jest możliwości uzyskania prawidłowego ustawienia. Z tego powodu sterowanie ruchem oka jest zaburzone i powstaje zez. Przyczyną jest wada refrakcji (krótkowzroczności, nadwzroczności) albo choroba siatkówki, rogówki lub soczewki oka.
Innym typowym mechanizmem powstawania zeza u dzieci jest nieprawidłowe działanie mięśni okoruchowych. Znajdują się one w oczodole i są uruchamiane za pośrednictwem trzech nerwów czaszkowych. Układ składa się z czterech mięśni prostych (górnego, dolnego, przyśrodkowego i bocznego) oraz dwóch mięśni skośnych. Jeśli przyczyna zaburzeń ich działania leży po stronie układu nerwowego (leczenie operacyjne ani ćwiczenia nie przynoszą efektu), trzeba leczyć przyczynę porażenia lub niedowładu mięśni. Jeśli jednak problem wiąże się z ich nieprawidłową budową lub napięciem i niemowlę zezuje, można podjąć leczenie operacyjne.
Jak wygląda leczenie zeza? Zobacz nasz film
Rodzaje zeza u dzieci
Kiedy dziecko zezuje, lekarz określa, czy jest to zez:
- zbieżny, rozbieżny, skośny albo czy oś spojrzenia kieruje się ku górze lub dołowi,
- jednostronny czy naprzemienny (w tym przypadku zezuje na przemian jedno i drugie oko),
- zez jest jawny czy utajony (ujawnia się w określonych sytuacjach albo kierunkach spojrzenia).
Niekiedy choroba może mieć charakter wrodzony. Przyczyną nie jest jednak wówczas wada genetyczna, ale zaburzenia rozwojowe płodu. Niezmiernie ważne jest określenie, czy zez ma charakter porażenny (wynikający z zaburzeń unerwienia mięśni okoruchowych).
Leczenie zeza u niemowląt
Jeżeli niemowlę zezuje, metody leczenia są ograniczone ze względu na brak logicznej współpracy dziecka. Oczywiście, jeśli zostanie rozpoznana wada refrakcji (np. nadwzroczność lub krótkowzroczność), stosuje się odpowiednią korektę okularową. Może to poprawić ostrość wzroku i zlikwidować przyczynę zezowania. Przy zezie jednostronnym o stałym kącie można też stosować szkła pryzmatyczne, które odchylają oś spojrzenia.
Jedną z metod leczenia są ćwiczenia pleoptyczne, polegające na zasłanianiu oka zdrowego lub porażania w nim akomodacji tak, by nie widziało wyraźnie. Zmusza to oko chore, którym dziecko zezuje, do większego wysiłku i ustawiania się w prawidłowym położeniu.
Leczenie zeza u dzieci
Dodatkowymi metodami leczenia zeza u większych dzieci są ćwiczenia ortoptyczne. Wdraża się je, gdy z dzieckiem można nawiązać kontakt logiczny i zapewnić pewien poziom współpracy. Wykonywane są za pomocą specjalnych aparatów optycznych, które umożliwiają zmianę zakresu ruchomości gałek ocznych w trakcie patrzenia i uzyskanie lepszej fiksacji i konwergencji. Leczenie tego typu jest długotrwałe i wymaga dużej systematyczności i zaangażowania.
Kiedy leczyć zeza operacyjnie?
Decyzję o wykonaniu operacji zeza podejmuje lekarz wspólnie z rodzicami dziecka. Wskazania dotyczą około 25% wszystkich przypadków choroby zezowej i obejmują różnorodne sytuacje. Decydując o zbiegu, lekarz bierze pod uwagę wiele czynników:
- wiek dziecka,
- mechanizm powstania i rodzaj zeza,
- wielkość kąta zeza (czyli odchylenia osi spojrzenia od wartości prawidłowej),
- reakcję na wcześniej stosowane zabiegi korekcyjne.
Nie bez znaczenia jest również stan zdrowia dziecka, gdyż zabieg wykonuje się w znieczuleniu ogólnym. Można przyjąć, że operacja jest wskazana u dzieci, które mają skorygowane wady wzroku, a korekta dużego kąta zeza ćwiczeniami wymagałaby bardzo długiego czasu. Zabieg polega na skróceniu jednego lub kilku odpowiednich mięśni okoruchowych albo odcięciu ich przyczepu i przyszyciu w innym miejscu na powierzchni gałki ocznej tak, by spojrzenie kierowało się prawidłowo. Często do uzyskania prawidłowego efektu wymagane jest wykonanie kilku zabiegów.
