Glikokortykosteroidy to substancje o silnym działaniu przeciwzapalnym. Ich przewlekłe stosowanie na skórę ma dwa, przeciwstawne działania. Likwiduje objawy istniejących zapaleń i wygładza skórę, ale jednocześnie zmniejsza możliwość jej reagowania na nowe infekcje lub podrażnienia, co powoduje rozwinięcie się błędnego koła. Efektem jest trądzik posterydowy.
Trądzik posterydowy – objawy
Objawy trądziku posterydowego rozwijają się stopniowo. Najbardziej widoczne i charakterystyczne są na twarzy (bo też najczęściej na niej pacjenci starają się usunąć niedoskonałości cery). Zmiany nie pojawiają się po kilku dawkach sterydu, ale po jego dłuższej aplikacji na skórę. Początkowo obserwuje się zaczerwienienie, rumień (z uniesieniem i przekrwieniem brzegów zmiany). Skóra stopniowo staje się szorstka, może się miejscami łuszczyć. Na jej powierzchni, przy mieszkach włosowych, powstają twarde, niewielkie, swędzące grudki. Może dochodzić do tworzenia się typowych zaskórników trądzikowych, które w niektórych wypadkach osiągają większe niż zwykle rozmiary. Czas ich utrzymywania się jest dłuższy niż normalnie, a goją się z pozostawieniem drobnych blizn.
Charakterystycznym objawem jest powstawanie tzw. zapalenia okołoustnego (Dermatitis perioralis), w którym zmiany układają się koliście w pobliżu brzegów warg i kącików ust.
Jeśli dochodzi do zaostrzenia choroby i zmiany na skórze nasilają się, zastosowanie sterydów powoduje czasową poprawę. Objawy jednak powracają i wówczas chory do ich zaleczenia używa większej dawki preparatu niż poprzednio.
Przyczyny trądziku posterydowego
Podstawową przyczyną pojawienia się trądziku posterydowego jest rozstrojenie naturalnych mechanizmów regulacyjnych w skórze.
Zdrowa skóra reaguje na bodźce zewnętrzne (substancje drażniące, osiadłe na niej lub wnikające do mieszków włosowych drobnoustroje, czynniki alergiczne), starając się je usunąć i zapobiec rozprzestrzenieniu się choroby. Napływ komórek układu odpornościowego, wydzielane przez nie i przez zaatakowane tkanki substancje, a także obecność obcych antygenów powodują powstawanie miejscowego stanu zapalnego. Jest on dowodem tego, że pomiędzy organizmem a inwazyjnym czynnikiem zewnętrznym toczy się walka. Przykładem jest zaskórnik, który w przypadku wtórnego zainfekowania staje się czerwony, obrzęknięty, bolesny.
Tego typu procesy wpływają oczywiście na wygląd skóry i często stają się przyczyną poszukiwania szybkiego sposobu na usunięcie wad urody. Pacjentom nie zawsze pomagają zabiegi kosmetyczne lub stosowanie preparatów antybiotykowych, więc sięgają, bez konsultacji z lekarzem, po glikokortykosteroidy. Są to substancje, które występują fizjologicznie w ciele człowieka i mają m.in. bardzo silne działanie przeciwzapalne. Zwykle organizm „używa ich” w sytuacji, gdy miejscowe zapalenie nadmiernie się rozwija i powoduje zaburzenie działania jakiegoś narządu, albo gdy uogólnione zapalenie grozi równowadze całego organizmu.
Używanie maści lub kremów sterydowych na niewielkie zmiany skórne jest więc „wytaczaniem armaty na muchy”. Oczywiście, leki sterydowe działają na istniejące niedoskonałości i niewielkie stany zapalne, ale odbywa się to głównie przez ich tłumienie, a nie usuwanie przyczyny. Dlatego skóra po podaniu sterydu wygląda lepiej. Jednak ich odstawienie powoduje nawrót stłumionego procesu zapalnego i nasilenie objawów. Chory, jak narkoman, sięga po kolejną dawkę sterydu i błędne koło się zamyka.
Dodatkowo stosowanie sterydów powoduje, że skóra nie reaguje dostatecznie na nowe, osiadające na niej bakterie, co umożliwia im przetrwanie i rozwój, ułatwiony przez przyhamowanie reakcji obronnych. Im dłużej trwa cały proces, tym intensywniejsze są opisane objawy trądziku posterydowego.
Leczenie trądziku posterydowego
Leczenie trądziku posterydowego wymaga przede wszystkim zrozumienia powyższego, paradoksalnego mechanizmu i przekonania chorego, że dalsze stosowanie sterydów, choć przynosi chwilowy efekt, pogłębia dolegliwości.
Postępowanie polega przede wszystkim na bezwzględnym odstawieniu sterydów i rozpoczęciu leczenia preparatami przeciwbakteryjnymi, niesterydowymi lekami przeciwzapalnymi oraz środkami łagodzącymi, oczyszczającymi i pielęgnującymi skórę. Dobranie odpowiedniej ich kombinacji oraz dawek i czasu stosowania trzeba powierzyć lekarzowi.
Ponieważ odstawiane są silne leki przeciwzapalne, początkowo stan skóry może się pogorszyć. Dopiero wdrożone leczenie spowoduje stopniowe cofanie się zmian i poprawę wyglądu. Proces ten może trwać nawet kilka miesięcy. Grudkowate zmiany przymieszkowe i typowe zaskórniki goją się, czasami pozostawiając drobne blizny lub zanikające sukcesywnie sinofioletowe przebarwienia.
Nie oznacza to jednak, że leków sterydowych nie należy w ogóle stosować miejscowo na skórę. Należ jednak pamiętać o tym, że jest to lek, który najczęściej nie leczy przyczynowo, lecz powoduje jedynie zmniejszenie nasilenia objawów. Stosować się go powinno przez krótki czas, na poważne schorzenia, tylko do zahamowania gwałtownie rozwijających się zmian i pod ścisłą kontrolą lekarską.
