Tracheostomia jest wykonywana w celu umożliwienia wentylacji płuc z pominięciem górnych dróg oddechowych. Aby zapewnić prawidłowy przepływ powietrza, choremu zakłada się rurkę tracheostomijną. Po zabiegu niezbędna jest prawidłowa pielęgnacja, by uniknąć zatkania rurki albo stanów zapalnych oskrzeli lub płuc. Problemy z wydawaniem dźwięków przez chorego zmniejszają się po zastosowaniu tzw. rurki foniatrycznej.
Tracheotomia a tracheostomia
Tracheotomia to zabieg wytworzenia przetoki pomiędzy tchawicą a powłokami szyi. Polega na nacięciu skóry, rozpreparowaniu tkanki podskórnej i mięśni podgnykowych oraz wykonaniu otworu w jednej z chrząstek tchawicy. Czasami w sąsiadujących chrząstkach tworzy się nacięcia zmniejszające napięcie tkanek. Tracheostomia to zespolenie powstałe w efekcie tego zabiegu.
Tracheotomię górną wykonuje się powyżej cieśni tarczycy, dolną – poniżej tej struktury. Najczęstszą operacją jest jednak tracheotomia środkowa, w trakcie której łącząca oba płaty tarczycy cieśń (węzina) jest przecinana i odsuwana na boki. Wskazaniem do tego (nieco bardziej skomplikowanego) zabiegu jest potrzeba wykorzystania tracheostomii przez długi czas. Dzięki temu unika się powstania odleżyny tarczycy wskutek ucisku przez rurkę.
Operację wykonuje się w znieczuleniu ogólnym w warunkach szpitalnych. Ze względu na miejsce wykonania otworu i sąsiedztwo ważnych struktur (tarczyca, pień naczyniowo-nerwowy) tracheotomia nie jest zalecana jako zabieg doraźny, ratujący życie. W takich sytuacjach wykonuje się konikotomię, czyli przecięcie skóry i więzadła pierścienno-tarczowego, znajdującego się pomiędzy chrząstką tarczowatą a chrząstką pierścieniowatą.
Tracheostomia – wskazania
Wskazaniem do wykonania tracheostomii jest czasowa lub stała niedrożność dróg oddechowych w obrębie jamy ustnej, gardła i krtani.
Najczęstszymi przyczynami niedrożności są:
- ciężkie urazy twarzoczaszki i szyi,
- oparzenia termiczne lub chemiczne,
- nowotwory,
- obustronne porażenie fałdów głosowych,
- przygotowanie do zabiegu usunięcia krtani,
- długi, grożący powstaniem odleżyn, okres intubacji przy jednoczesnej konieczności dalszego prowadzenia oddechu zastępczego lub wspomaganego.
W zależności od sytuacji i stanu klinicznego chorego zabieg wykonuje się w trybie planowym lub nagłym.
Rurka tracheostomijna – rodzaje
Do powstałego zespolenia wprowadza się rurkę tracheostomijną. Jest to specjalnie przygotowany element, zaopatrzony na jednym z końców w kołnierz, który umożliwia przymocowanie rurki do skóry lub opatrunku i zapobiega jej przypadkowemu wsunięciu się do tchawicy w całości. Odpowiednie wygięcie i długość pozwalają na prawidłowe i komfortowe dla chorego umieszczenie w tchawicy, tak aby zakończenie znajdowało się powyżej jej rozdwojenia na oskrzela główne. Część dolna rurki jest wyposażona w mankiet. Po nadmuchaniu powietrzem uszczelnia on rurkę w tchawicy, co ułatwia oddychanie przez tracheostomię i zapobiega spływaniu wydzieliny do oskrzeli i płuc. Na zewnętrznym końcu cienkiego drenu, służącego do pompowania mankietu, znajduje się balonik, który umożliwia ocenę, czy ciśnienie wewnątrz układu jest prawidłowe.
Właściwy dobór średnicy, długości i zakrzywienia rurki tracheostomijnej oraz ciśnienia powietrza w mankiecie uszczelniającym jest niezwykle ważny, ponieważ nadmierny ucisk albo ocieranie się rurki o tchawicę może spowodować powstanie jej odleżyny lub nawet perforacji. Z tego względu do wyrobu rurek stosuje się różne materiały – plastik (PCV), akryl lub silikon. Niektóre z nich są w temperaturze pokojowej sztywne i pozwalają na łatwe włożenie ich do tchawicy przez otwór stomijny, a po rozgrzaniu do temperatury ciała stają się miękkie i elastyczne, co zmniejsza oddziaływanie na okoliczne tkanki.
Rurka tracheostomijna foniatryczna
Założenie rurki tracheostomijnej nie pozwala na przechodzenie powietrza z płuc do krtani (nawet jeśli drożność górnych dróg oddechowych jest częściowo zachowana). W związku z tym chory nie może mówić ani wydawać dźwięków. By to umożliwić, stosuje się w uzasadnionych sytuacjach rurki tracheostomijne foniatryczne. Charakterystycznym ich elementem są odpowiednio zlokalizowane otwory, które (po zamknięciu zewnętrznego ujścia rurki, np. dłonią) pozwalają w trakcie wydechu na przedostanie się powietrza w górę tchawicy – w stronę fałdów głosowych krtani, gardła i jamy ustnej. Dzięki temu chory ma możliwość nawiązania normalnej lub uproszczonej komunikacji głosowej z otoczeniem.
Pielęgnacja rurki tracheostomijnej
Pielęgnacja rurki tracheostomijnej ma podstawowe znaczenie dla utrzymania prawidłowej wentylacji. Pod kołnierz rurki, opierający się o skórę, należy podkładać odpowiedni opatrunek. Ciśnienie wewnątrz balonika uszczelniającego powinno być regularnie kontrolowane.
Chory z rurką tracheostomijną nie może prawidłowo wykrztuszać, odkasływać wydzieliny z dróg oddechowych. Wydzielina z wnętrza rurki powinna być regularnie odsysana (mimo że dla przytomnych pacjentów jest to dość nieprzyjemny zabieg). Zapewnia to zachowanie jej drożności, jednocześnie chroni pacjenta przed powikłaniem w postaci zapalenia oskrzeli lub płuc. Chory powinien przebywać w miejscach, gdzie powietrze ma odpowiednią temperaturę, wilgotność, nie jest nadmiernie zanieczyszczone i zapylone.
