Skręcenie to częsty uraz związany z pracą lub sportem. Jednak codzienne czynności, szczególnie w okresie zimowym, też bywają przyczyną wielu tego typu uszkodzeń. Najczęstszą postacią skręcenia jest naciągnięcie łącznotkankowych, włóknistych struktur stawu – więzadeł lub torebki stawowej. Postacie cięższe – z przerwaniem ich ciągłości – mogą wymagać długiego unieruchomienia lub leczenia operacyjnego.
Budowa stawu
Każdy staw to ruchome połączenie dwóch lub więcej kości. Ich powierzchnie stykają się ze sobą, a dzięki odpowiedniemu ukształtowaniu możliwe jest ich poruszanie się względem siebie. Pozwala to na przykład na zginanie i prostowanie kończyny, ruchy palców albo poruszanie głową. Właściwy poślizg kości uzyskuje się za sprawą gładkich chrząstek stawowych i mazi, która zmniejsza tarcie powierzchni względem siebie. Staw jest w całości otoczony łącznotkankową torebką, która zamyka szczelnie jego przestrzeń, nie pozwala na wnikanie tam innych tkanek i zapobiega wypływaniu mazi. Dodatkowo, wraz z więzadłami (mocnymi pasmami włóknistej tkanki łącznej), uniemożliwia powierzchniom stawowym oddalenie się od siebie.
Skręcenie – mechanizm powstania i klasyfikacja
Skręcenie to efekt urazu mechanicznego, wynikającego z wykonania w stawie niefizjologicznego (przekraczającego normalny zakres) ruchu. Powoduje to chwilowe, często bardzo silne rozciągnięcie torebki lub więzadeł stawu. W zależności od stopnia ich uszkodzenia skręcenia klasyfikuje się w praktyce klinicznej następująco:
- I stopnia – naciągnięcie,
- II stopnia – naderwanie torebki lub więzadeł,
- III stopnia – zerwanie torebki lub więzadeł,
- IV stopnia – skręcenie z towarzyszącym oderwaniem fragmentu kostnego, do którego przymocowane było więzadło.
Złamania charakterystyczne dla IV stopnia skręcenia to tzw. urazy awulsyjne, czyli powstałe w mechanizmie pociągania. Typowym przykładem jest np. złamanie kostki bocznej przy skręceniu stawu skokowego. Stopa skręca się podeszwowo i do wewnątrz, a przymocowane do niej więzadła pociągają za miejsce swojego drugiego przyczepu. Jest nim – stanowiący kostkę boczną – końcowy odcinek kości strzałkowej, który ulega odłamaniu.
Skręcenie – objawy
Podstawowym objawem skręcenia jest intensywny ból, pojawiający się w chwili urazu. Słabnie on stopniowo, ale może się chwilowo nasilać albo przybrać pulsujący, tętniący charakter.
Wokół stawu szybko pojawia się obrzęk. W przypadku skręcenia II–IV stopnia występuje również krwiak, który przez kilka kolejnych dni rozlewa się w okolicznej tkance podskórnej i stopniowo zmienia zabarwienie.
Jakakolwiek próba obciążania stawu lub wykonywania w nim ruchu jest bolesna. Chory może również mieć wrażenie, że staw jest zablokowany i niektórych ruchów nie da się wykonać.
Pierwsza pomoc przy skręceniu
Pierwsza pomoc przy skręceniu powinna być udzielona niezwłocznie. Pozwala to na ograniczenie zmian związanych z urazem, skrócenie rehabilitacji i czasu powrotu do pełnej sprawności oraz znaczne zmniejszenie dolegliwości bólowych.
W przypadku skręcenia pierwszym odruchem poszkodowanego i osoby udzielającej pomocy powinno być odciążenie uszkodzonego stawu. „Bohaterskie” zachowania, typu „boli mnie, ale dogram do końca ten mecz, później będę się leczył” albo „nie mogę iść na zwolnienie, zostanę w pracy do końca zmiany”, mogą spowodować pogłębienie się urazu i znaczne wydłużenie okresu leczenia.
Kończyna ze skręconym stawem powinna być uniesiona. Okolicę stawu od pierwszej chwili schładza się intensywnie workiem z lodem. Zastępczo można zastosować wilgotny, wysychający okład, który nie powinien być w żadnym wypadku owijany w folię.
Pierwsza pomoc przy skręceniu musi też obejmować unieruchomienie stawu, szczególnie w przypadku podejrzenia naderwania czy zerwania więzadeł lub torebki stawowej albo złamania kości. Zapobiega się w ten sposób powiększaniu uszkodzenia oraz przemieszczeniom.
W przypadkach skręcenia pierwsza pomoc ma na celu zmniejszenie dolegliwości oraz ograniczenie szkód spowodowanych przez uraz. Uniesienie wraz z unieruchomieniem i schładzaniem mają bardzo duże znaczenie w ograniczaniu wielkości obrzęku (nie tylko powłok, ale też tkanek miękkich wchodzących w skład stawu). Pomagają również zmniejszyć intensywność i czas trwania krwawienia z rozerwanych przy skręceniu naczyń krwionośnych. Dzięki temu chory szybciej wraca do zdrowia i mniej cierpi.
Leczenie skręcenia
Skręcenie stawu to uraz, przy którym ostatecznego określenia zakresu uszkodzeń i wyboru metody leczenia musi dokonać lekarz. Może on wykorzystać do diagnostyki klasyczne zdjęcia rentgenowskie (RTG) oraz ultrasonografię (USG) i tomografię komputerową (TK) lub rezonans magnetyczny (CT, NMR). Aby określić zakres rozdarcia torebki lub stopień zniszczenia więzadeł wewnątrzstawowych (np. więzadeł krzyżowych kolana), wykonuje się również artroskopię (wziernikowanie stawu).
Leczenie obejmuje metody stosowane w pierwszej pomocy przy skręceniach oraz unieruchomienie stawu na longecie gipsowej lub – w razie potrzeby – w stabilizatorze. Jeśli skręceniu towarzyszyło zerwanie więzadeł, niezbędne może być wykonanie zabiegu operacyjnego, w trakcie którego zostaną one zszyte lub odtworzone za pomocą materiałów syntetycznych.
