W salutogenezie podstawową kwestią jest pytanie o pochodzenie zdrowia i o czynniki sprzyjające jego utrzymaniu. Antonovsky wyszedł z założenia, że stres i choroba są powszechne, ale jednak każdy człowiek charakteryzuje się innym fizycznym i psychicznym stanem zdrowia.
Podstawowe założenia salutogenezy
Salutogeneza odrzuca podział na zdrowie i chorobę, który zakłada, że są to dwa różne stany. Zamiast tego wprowadza termin „kontinuum zdrowie–choroba”. Kontinuum oznacza zdrowie idealne, a choroba stan śmiertelny, zagrażający życiu. Miejsce, które zajmuje człowiek na tej skali, opisuje jego stan fizyczny i psychiczny. W podejściu salutogenicznym celem działań jest nie tylko pozbycie się choroby, ale także umożliwienie dobrego życia. Ważne jest, aby jak najbardziej zbliżać się w kierunku idealnego stanu zdrowia.
Polecamy: Czym jest stres w pracy - techniki radzenia sobie ze stresem
Salutogeneza a uwarunkowania zdrowia i choroby
Zgodnie z modelem salutogenezy, czynniki, które wpływają na poziom zdrowia to:
- stresory,
- uogólnione zasoby odpornościowe,
- poczucie koherencji.
Antonovsky opisuje stresory jako „bodźce, dla których nie ma gotowych reakcji adaptacyjnych i które rodzą stan napięcia”. Jest więc to pojęcie o bardzo rozległym znaczeniu i jest powszechne w codziennym życiu każdego człowieka. Może być to na przykład uraz fizyczny, przeprowadzka, temperatura, brak zasobów. Stresory kolektywne natomiast występują wtedy, gdy dotyczą całej społeczności – to na przykład katastrofa, wojna czy epidemia. Każdy stresor oceniony jako negatywny wywołuje stan napięcia. To, czy doprowadzi ono do stresu, zależy od tego, czy człowiek skutecznie poradzi sobie z tym niepokojem. Kiedy tak się nie dzieje, pojawia się stres, którego skutkiem jest choroba lub zaburzenie ustroju.
Uogólnione zasoby odpornościowe oznaczają z kolei dostępne środki, które umożliwiają człowiekowi (bądź całej społeczności) efektywne radzenie sobie ze stresorami i w ten sposób wspierają zdrowie. Są zarówno materialne, jak i niematerialne. Właściwości osoby to głównie jej cechy biologiczne i psychologiczne oraz osobowość. Natomiast zasoby, którymi dysponuje w swoim otoczeniu, to cechy środowiska ekonomicznego, społecznego i fizycznego.
Poczucie koherencji w teorii salutogenezy to natomiast podstawowy czynnik determinujący poziom zdrowia. Jest to ogólne przeświadczenie o spójności świata. Wyraża stopień, w jakim dana osoba jest przekonana, że napływające ze środowiska wewnętrznego i zewnętrznego bodźce są przewidywalne i wytłumaczalne. Na poczucie koherencji składają się zatem następujące komponenty:
- poczucie zrozumiałości – dotyczy oceny bodźców pod względem ich powtarzalności i przewidywalności. Im lepszy taki osąd, tym silniejsze poczucie, że zdarzenia można zrozumieć i przewidzieć.
- poczucie zaradności – to przekonanie danej osoby, że poradzi sobie w różnych sytuacjach, ponieważ ma do tego odpowiednie zasoby.
- poczucie sensowności – określa, w jakim stopniu jednostka jest przekonana, że podejmowane przez nią działania mają sens z emocjonalnego punktu widzenia.
Poczucie koherencji rozwija się u człowieka przez całe życie, a zwłaszcza w okresie dzieciństwa. Okres dojrzewania jest szczególnie ważny ze względu na wchodzenie w nowe role społeczne. W tym czasie mogą odwracać się lub utrwalać doświadczenia z dzieciństwa. Dopiero u dorosłych poczucie koherencji jest w pełni ukształtowane oraz jest względnie stałe. Istnieją trzy cechy doświadczeń życiowych, które kształtują to uczucie. Pierwsza to zgodność i spójność doświadczeń ludzkich, a druga to równowaga pomiędzy przeciążeniem i niedociążeniem. Trzecią cechą jest z kolei uczestniczenie w podejmowaniu decyzji, które są ważne ze społecznego punktu widzenia. Sprzyja to poczuciu kontroli, budowaniu wartości oraz odpowiedzialności. Uczucie koherencji można zmierzyć za pomocą kwestionariusza orientacji życiowej.
Polecamy: Radość życia – czym jest i co zrobić, by jej doświadczać?
W jaki sposób dopasować terapię do oczekiwań? Zobaczcie na filmie:
Związek salutogenezy ze zdrowiem i jakością życia
Badania nad salutogenezą obejmują kilka zagadnień. Między innymi zajmują się wzajemną relacją między poczuciem koherencji, zdrowiem i jakością życia. Dowiedziono, że istnieje silny związek między tym uczuciem a subiektywnym stanem zdrowia. Osoby, które mają takie poczucie, częściej postrzegają swoją kondycję psycho-fizyczną jako dobrą.Okazało się również, że psychoterapia jest skuteczną metodą podnoszenia poczucia koherencji.
Bibliografia:
- M. Piotrowicz, D. Cianciara. Teoria salutogenezy- nowe podejście do zdrowia i choroby. Przegl. Epidemiol. 2011; 65: 521 - 527.
