Nerw trójdzielny – anatomia, przyczyny, objawy, leczenie

Nerw trójdzielny jest największym nerwem czaszkowym. Przewodzi bodźce ruchowe i czuciowe. Większą część nerwu stanowią włókna czuciowe, które wnikają do jąder czuciowych w pniu mózgu. Włókna ruchowe kierują się wyłącznie do nerwu żuchwowego. Neuralgia nerwu trójdzielnego twarzy, nazywana także rwą twarzową, powoduje gwałtowny ból i może na pewien czas sparaliżować część twarzy. Nerwoból może wystąpić raz i nigdy nie powrócić lub powtarzać się nawet kilka razy dziennie.

Nerw trójdzielny – anatomia

Nerw trójdzielny zawiera włókna ruchowe i czuciowe, które wychodzą z mózgowia i dochodzą do szczytu piramidy kości skroniowej. Tam tworzą zwój trójdzielny, z którego odchodzą: nerw oczny, nerw szczękowy i nerw żuchwowy.

Nerw oczny to nerw czuciowy, który zaopatruje boczną powierzchnię nosa oraz skórę głowy ponad szparą powiekową. Wychodzi przez szczelinę oczodołową górną i dzieli się na 3 końcowe gałęzie:

• nerw łzowy – unerwia gruczoły łzowe,
  
• nerw czołowy – unerwia skórę czoła, powiekę górną, zatokę czołową oraz spojówkę,
  
• nerw nosowo-rzęskowy – unerwia rogówkę i przyśrodkowy kąt oka.
  

Nerw szczękowy również jest nerwem czuciowym. Unerwia skórę powyżej szpary ust oraz poniżej szpary powiek. Po wyjściu przez jamę czaszki dzieli się na 3 końcowe gałęzie:

• nerw jarzmowy – odpowiada za unerwienie okolic policzków,
  
• nerw podoczodołowy – odpowiada za unerwienie zatoki szczękowej, zębów i dziąseł górnych,
  
• nerwy skrzydłowo-podniebienne – unerwiają podniebienie twarde, gardło, jamę nosową i oczodół.
  

Nerw żuchwowy to nerw czuciowo-ruchowy, który zaopatruje czuciowo skórę poniżej szpary ust oraz skroni, z wyjątkiem skóry okolicy kąta żuchwy, którą unerwia czuciowo nerw uszny wielki. Ruchowo nerw żuchwowy unerwia mięśnie żucia, a za jamą czaszki dzieli się na 5 gałęzi:

• gałąź oponową,
  
• grupę przednią, składającą się z nerwu policzkowego, żwaczowego, skrzydłowo-bocznego, skrzydłowo-przyśrodkowego i nerwów skroniowych głębokich,
  
• grupę tylną, składającą się z nerwu językowego, nerwu uszno-skroniowego i nerwu zębodołowego dolnego, zawierającego nerw żuchwowo-gnykowy, nerw bródkowy i splot zębowy dolny,
  
• zwoju usznego,
  
• zwoju podżuchwowego.
  

Neuralgia nerwu trójdzielnego

Neuralgia nerwu trójdzielnego najczęściej wynika z jego podrażnienia. Przyczyną nieprawidłowości jest zwykle ucisk na nerw lub stan zapalny, do którego dochodzi w wyniku starzenia się organizmu, stwardnienia rozsianego, guza czy innych schorzeń. Wśród nich można wymienić:

• tętniaka tętnicy podstawnej mózgu,
  
• jamistość opuszki,
  
• zawał pnia mózgu,
  
• konflikt naczyniowo-nerwowy,
  
• guzy kąta mostowo-móżdżkowego.
  

Nerwobóle mogą występować bez konkretnych przyczyn. Do bodźców, które wywołują ból, zalicza się:

• szczotkowanie zębów,
  
• mówienie,
  
• golenie się,
  
• nakładanie makijażu,
  
• uśmiechanie się,
  
• głaskanie twarzy,
  
• picie.
  

Ból związany z nerwem trójdzielnym najczęściej występuje zimą.

Nerw trójdzielny – objawy porażenia

Objawy porażenia nerwu trójdzielnego występują nagle i mogą być poprzedzone swędzeniem skóry, łzawieniem lub delikatnymi drganiami mięśni. Dominującym objawem jest ból tak silny, że niektórzy pacjenci porównują go do porażenia piorunem. Nerw trójdzielny jest nerwem czaszkowym, dlatego dolegliwości bólowe mogą dotyczyć połowy twarzy lub konkretnych punktów, np. okolic oka, żuchwy czy zatok nosowych. W przypadku gdy ból obejmuje okolice żuchwy, może przypominać silny ból zęba.

Atakowi bólu mogą towarzyszyć: wyciek z nosa, łzawienie, ślinotok, zaburzenia słuchu i smaku, zaczerwienienie skóry twarzy oraz skurcze mięśni twarzy. Czas trwania dolegliwości bólowych wynosi od kilku sekund do 2 minut. Neuralgia może obejmować 1 lub wszystkie 3 gałęzie nerwu trójdzielnego. Schorzenie przebiega z okresami remisji (w miesiącach letnich) i zaostrzeń (w miesiącach zimowych). Przy niewłaściwej terapii ból utrwala się i staje się odporny na leczenie. Neuralgia nerwu trójdzielnego może wskazywać na endogenny zespół depresyjny.

Leczenie neuralgii nerwu trójdzielnego

Neuralgię nerwu trójdzielnego początkowo leczy się farmakologicznie, stosując leki przeciwbólowe i przeciwzapalne. W przewlekłym bólu przyjmowane są niewielkie dawki trójcyklicznych leków przeciwdepresyjnych. Nawrotom nerwobólu można zapobiegać, unikając dotykania określonych miejsc w jamie ustnej lub na twarzy, a także rozgrzewając bolesną okolicę. Zalecane są również maści rozgrzewające, akupunktura, akupresura oraz lecznicze masaże i kąpiele. Wskazane jest stosowanie witamin z grupy B, zwłaszcza witaminy B12.

W przypadku braku efektów leczenia farmakologicznego zalecane jest leczenie operacyjne. Polega ono na wykonaniu blokady gałązek nerwu lub na mikrochirurgicznym odbarczeniu korzenia nerwu, jeśli przyczyną dolegliwości jest konflikt naczyniowo-nerwowy. Rzadko stosuje się radioterapię.