Oskrzela są częścią układu oddechowego. Są one zlokalizowane w klatce piersiowej, między tchawicą a oskrzelikami. Mają postać rozgałęzień o średnicy nieco ponad 1 mm. Ich główną funkcją jest transport powietrza z płuc i do płuc. Oskrzela są wyścielone błoną śluzową, pod którą znajdują się mięśnie gładkie. Jeżeli w śluzówce nagromadzą się komórki zapalne (limfocyty i eozynofile), mięśniówka jest dużo bardziej podatna się na kurczenie pod wpływem niektórych czynników, które w przypadku zdrowych osób nie powodują żadnej reakcji. Skurcz oskrzeli powoduje nagłe zwężenie dróg oddechowych, co jest przyczyną nieprawidłowego przepływu powietrza.
Zobacz także:
Jakie mogą być przyczyny zapalenia płuc? Zapalenie płuc a wentylacja mechaniczna
Ostre zapalenie oskrzeli u dzieci i dorosłych – objawy i leczenie
Wirusowe zapalenie oskrzeli – jak rozpoznać? Objawy i leczenie
Przyczyny skurczu oskrzeli
Skurcz oskrzeli u dziecka i osoby dorosłej jest nagłym zwężeniem dróg oddechowych między tchawicą a oskrzelikami. Dochodzi do niego w wyniku kurczenia się mięśni gładkich drzewa oskrzelowego pod wpływem zadziałania niektórych czynników zewnętrznych. Jego efektem jest utrudniony przepływ powietrza z płuc. Skurcz oskrzeli ma charakter napadowy. Pojawia się gwałtownie i zwykle ustępuje samoistnie lub po przyjęciu leków rozszerzających oskrzela. Pomiędzy atakami chorzy zwykle nie odczuwają żadnych dolegliwości.
Przyczyny skurczu oskrzeli są różne. Najczęściej dotyczy on osób, które chorują na astmę oskrzelową lub alergię. W obu tych jednostkach chorobowych obecny jest przewlekły stan zapalny w śluzówce drzewa oskrzelowego. Czynnikami, które wywołują skurcz oskrzeli, mogą być:
- bakteryjna lub wirusowa infekcja układu oddechowego;
- wysiłek fizyczny;
- alergeny obecne w powietrzu lub pożywieniu;
- dym papierosowy;
- substancje drażniące zawarte w powietrzu (np. ostre zapachy, opary chemiczne);
- zimne lub suche powietrze.
U części osób przyczyny skurczu oskrzeli to silne emocje lub stres. Zdarza się także, że objawy mogą wywołać niektóre leki, zwłaszcza niesteroidowe leki przeciwzapalne lub aspiryna. Mowa wówczas o tzw. astmie aspirynowej.
Powysiłkowy skurcz oskrzeli
Powysiłkowy skurcz oskrzeli pojawia się chwilę po intensywnym wysiłku fizycznym, a niekiedy także w jego trakcie. Przyczyny tego stanu nie zostały poznane. Możliwe, że jest on związany z hiperwentylacją i wzrostem stężenia niektórych jonów lub ochłodzeniem i nagłym ociepleniem śluzówki po zakończeniu ćwiczeń. Powysiłkowy skurcz oskrzeli także wymaga leczenia.
Jakie są objawy skurczu oskrzeli?
Objawy skurczu oskrzeli pojawiają się nagle i po zadziałaniu czynnika, na który nadwrażliwe są błona śluzowa i mięśnie gładkie drzewa oskrzelowego. U osób cierpiących na alergię dolegliwości występują częściej w okresie pylenia, czyli wiosną i latem. Objawy skurczu oskrzeli mogą mieć różne natężenie. Niekiedy stanowią poważne zagrożenie życia i wymagają natychmiastowej pomocy lekarskiej.
Objawy skurczu oskrzeli to:
- świszczący oddech;
- duszność;
- suchy, uporczywy kaszel;
- wydłużony wydech;
- trudności z mówieniem.
W momencie, gdy wystąpi spastyczny skurcz oskrzeli, osoba chora przyjmuje charakterystyczną postawę. Jest to pozycja siedząca, pochylona, z tułowiem wspartym na wyprostowanych rękach. Ułatwia ona pracę mięśni oddechowych. Do niebezpiecznych objawów skurczu oskrzeli należą:
- znaczne pogorszenie samopoczucia;
- zasinienie powłok skórnych;
- utrata przytomności;
- brak poprawy po przyjęciu leków.
Paradoksalny skurcz oskrzeli
Paradoksalny skurcz oskrzeli to sytuacja, w której dochodzi do nagłego skurczu oskrzeli i zwężenia dróg oddechowych po podaniu leku rozszerzającego oskrzela. Przyczyną są prawdopodobnie nośniki leku. Paradoksalny skurcz oskrzeli występuje rzadko. Niekiedy jest na tyle silny, że może stanowić zagrożenie życia.
Osoby, u których wystąpił paradoksalny skurcz oskrzeli, powinny przerwać przyjmowanie leku i zgłosić ten fakt lekarzowi prowadzącemu. Gdy pojawi się ten objaw podczas spirometrii po podaniu środka rozszerzającego oskrzela, może być przyczyną postawienia błędnego rozpoznania.
Co robić, gdy pojawi się skurcz oskrzeli?
Kiedy pojawi się skurcz oskrzeli, należy zachować spokój. Osoba chora powinna natychmiast przyjąć farmaceutyki zlecone wcześniej przez lekarza. Jeżeli objawy są nasilone lub nie nastąpiła poprawa, trzeba wezwać karetkę pogotowia. Pacjent musi przyjąć pozycję, która ułatwi mu oddychanie.
Leczenie skurczu oskrzeli opiera się na stosowaniu leków rozszerzających oskrzela. Najczęściej pacjentowi przepisuje się szybko działający beta2-mimetyk wziewny (salbutamol, fenoterol). W terapii stosuje się także glikokortykosteroidy oraz leki antyleukotrienowe i przeciwcholinergiczne.
Jak działa układ oddechowy? Dowiesz się tego z filmu:
Bibliografia:
1. K. Hildebrand, Powysiłkowy skurcz oskrzeli, [w:] „Pneumonologia i Alergologia Polska”, 2011, t. 79, nr 1, s. 39–47.
