Jarząb pospolity, znany potocznie jako jarzębina czerwona lub jarząbek, jest rośliną pospolicie występującą w polskich lasach i zaroślach. Surowcem zielarskim są liście, kwiaty i owoce, które najlepiej spożywać wysuszone, gdyż świeże są bogate w kwas parasorbowy, który w nadmiarze może wywołać wymioty i biegunkę (na szczęście kwas ten rozkłada się w czasie gotowania oraz zamrażania do łatwiej przyswajalnego kwasu sorbowego). Niektóre badania donoszą, że jarzębina zmniejsza pobudliwość płciową.
Przetwory z jarzębiny czerwonej
Przetwory z jarzębiny czerwonej kiedyś cieszyły się dużą popularnością, dziś są nieco zapomniane. A szkoda. Jest wiele sprawdzonych przepisów na wykorzystanie jarzębiny. Najczęściej korzysta się z owoców, które mogą służyć do wyrobu soków, wina i dżemów. Przed zastosowaniem należy je odgoryczyć. W tym celu oczyszcza się je i płucze pod bieżącą wodą, po czym należy je:
- zblanszować – zanurzyć na około 5 minut we wrzątku, pozostawić do ocieknięcia i podsuszenia;
- zamrozić – pozostawić na kilka dni zamrażalniku w szczelnie zamkniętym woreczku foliowym;
- zalać i trzymać przez dobę w roztworze wody z octem w stosunku 2:1.
Jak wykorzystać jarzębinę czerwoną w kuchni?
Napar z owoców jarzębiny
Można przygotować napar z owoców. Należy 1 łyżkę rozdrobnionych, suszonych owoców zalać 1 szklanką wrzącej wody, po czym odstawić pod przykryciem na 15–20 minut. Następnie miksturę przecedza się. Można ją osłodzić miodem. Napar zaleca się spożywać 3 razy dziennie po 200 ml przez dorosłych i 100 ml przez dzieci.
Nalewka z jarzębiny
Można sporządzić także nalewkę z jarzębiny. Pół szklanki suchych liści lub owoców jarzębiny należy zalać 400 ml wódki. Następnie przez 14 dni przeprowadza się macerowanie, czyli długotrwałe moczenie w celu zmiękczenia składników i wydzielenia pożądanych substancji zdrowotnych. Miksturę przefiltrowuje się. Nalewkę zażywa się 3 razy dziennie po 10 ml.
Innym rozwiązaniem jest intrakt, czyli alkoholatura, kiedy jarzębina jest wytrawiana etanolem o stężeniu 80–95%. W przeciwieństwie do nalewki w intraktach wykorzystuje się świeże surowce. Pół szklanki owoców lub liści i kwiatów jarzębiny należy zalać 400 ml gorącego alkoholu. Miksturę wytrawia się przez 10 dni, po czym przefiltrowuje. Można ją zażywać 3 razy dziennie po 10 ml.
Z jarzębiny można zrobić również wino. Do jego przyrządzenia potrzebne będzie 5 kg owoców jarzębiny, 12 l wody, 3 kg cukru i 40 g drożdży. Dojrzałe i przemarznięte owoce jarzębiny rozgniata się, zalewa 10 l wrzątku i odstawia na 12 godzin. Następnie zlewa się wodę znad owoców, same zaś owoce trzeba dokładnie wycisnąć przez płótno. Dodaje się cukier rozpuszczony w pozostałych 2 l wody, a otrzymany płyn należy zaszczepić drożdżami. Po sfermentowaniu i sklarowaniu się wina zlewa się je do butelek.
Sok z jarzębiny
Z owoców można zrobić sok. Kilogram świeżych owoców trzeba umyć i zmielić w maszynce. Masę umieszcza się w garnku i zalewa taką ilością wody, aby przykryć owoce. Dodaje się pół kg cukru, miesza i odstawia na 6–8 godzin. Następnie masę gotuje się przez 30–40 minut, przecedza i przekłada do słoików.
Jarzębina wchodzi też w skład niektórych herbat z tzw. owocami leśnymi. Często występuje w zestawieniu z owocami borówki czarnej, czarnej porzeczki, poziomki i żurawiny.
Co to jest jarzębina czerwona?
Jarzębina, znana jako jarząb pospolity lub zwyczajny, jabrontek, jarząbek, skoruch i skorusa, to gatunek rośliny wieloletniej należący do rodziny różowatych. Bardzo dobrze znosi niskie temperatury i nie jest wybredny względem podłoża. Ma postać drzewa lub krzewu, który dorasta do 15–20 m wysokości. Charakteryzuje się rzadką koroną i gładką, jasnopopielatą korą. Rodzi niewielkie, kuliste, cierpkie i gorzkie owoce. Niedojrzałe mają kolor pomarańczowy, natomiast w pełni dojrzałe są szkarłatnoczerwone. Dlatego roślinę tę nazywa się często jarzębiną czerwoną.
Kwiaty bogate są w terpeny, flawonoidy, kwas ursolowy i izokwercytynę. Z kolei owoce jarzębiny zawierają kwasy organiczne takie jak jabłkowy, sorbowy, bursztynowy, cytrynowy, winowy i parasorbowy oraz karotenoidy, garbniki, substancje gorzkie, związki cukrowe, olejek eteryczny i sole mineralne (potas, sód, magnez i miedź). Są doskonałym źródłem witaminy C, A, B, E, PP i K. Najwięcej właściwości posiadają owoce dojrzałe, dlatego też powinno się je zbierać od sierpnia do października.
Właściwości lecznicze jarzębiny
Jarzębina ma liczne właściwości zdrowotne i niegdyś była bardzo cenionym surowcem lekarskim. Jest rośliną o potwierdzonych właściwościach antyoksydacyjnych i zdolności do zmiatania wolnych rodników. Ma działanie moczopędne, przeciwzapalne, przeciwmiażdżycowe, przeciwszkorbutowe, bakteriobójcze, odżywcze, przeciwobrzękowe, przeciwwysiękowe, odkażające, przeczyszczające, przeciwcukrzycowe, żółciopędne, wzmacniające i odtruwające. Zwiększa krzepliwość krwi i reguluje metabolizm. Uszczelnia i wzmacnia naczynka krwionośne. Jarzębina czerwona dezynfekuje drogi moczowe. Stosowana jest w chorobach wątroby, nerek i pęcherzyka żółciowego. Doskonale sprawdza się w łagodzeniu stanów zapalnych żył kończyn dolnych i górnych oraz żylaków odbytu, czyli hemoroidów.
Jarzębina wykazuje działanie ściągające, które sprawdza się w leczeniu nieżytów żołądka, dwunastnicy i jelita cienkiego. Powinna znaleźć się w diecie osób z niedoborami witaminowymi, czyli hipowitaminozą i obniżoną odpornością organizmu. Jarzębiak polecany jest na zaparcia i biegunki. Zwalcza przeziębienia oraz zaburzenia w wydzielaniu i przepływie żółci. Łagodzi choroby skórne i alergiczne. Stosuje się go na zapalenie spojówek i gałki ocznej.
Jarzębina nie jest trująca, ale nie powinno się spożywać świeżych owoców, gdyż zawierają one kwas parasorbowy, który może wywołać wymioty i biegunkę.
Bibliografia:
1. Adamczak A., Forycka A., Buchwald W., Skład herbatek owocowych dostępnych na polskim rynku artykułów spożywczych, „Postępy Fitoterapii”, 2015, (16)4, s. 216-222.
2. Muzykiewicz A., Zielonka-Brzezicka J., Klimowicz A., Florkowska K., Jarząb pospolity (Sorbus aucuparia L.) jako źródło składników o potencjalnym działaniu antyoksydacyjnym – porównanie właściwości przeciwutleniających ekstraktów z liści, kwiatów i owoców, „Problemy Higieny i Epidemiologii”, 2017, 98(2), s. 125-132.
3. Leśnicka M., Zielska, zioła i ziółka, Gdańsk, Tower Press, 2000.
4. Skarżyński A., Zioła czynią cuda, Warszawa, Agencja Wydawnicza Comes, 1994.
5. Sarwa A., LECZNICZE NALEWKI. 265 przepisów na nalewki, likiery, wina, wódki, miody, Warszawa, Książka i Wiedza, 2006.
