Kwas moczowy, czyli 2,6,8–trioksypuryna, to końcowy etap przemiany puryn – aromatycznych związków organicznych pochodzących głównie z diety oraz rozpadu obumierających tkanek, składających się z cząsteczek pirymidyny i imidazolu. Wydalany jest przede wszystkim przez nerki, z moczem, w mniejszych ilościach także z kałem.
W ciągu doby organizm człowieka pozbywa się około 500–700 mg kwasu moczowego. Jeżeli nerki nie są w stanie wydalić jego odpowiedniej ilości, obserwuje się podwyższony poziom kwasu moczowego, czyli tzw. hiperurykemię, stan poważnie zagrażający zdrowiu, prowadzący do krystalizacji kwasu i rozwoju zapalenia – dny moczanowej. Gromadzące się kryształy w nerkach sprzyjają ponadto rozwojowi kamicy nerkowej i zapalnych zmian cewkowo-śródmiąższowych.
Kwas moczowy – dieta
Prawidłowy poziom kwasu moczowego w surowicy krwi powinien się zawierać w przedziale 180–420 µmol/l (mikromoli na litr, czyli 3–7 miligramów na decylitr). Zaburzenia w jego produkcji, przede wszystkim nadmiar, wynikają z wielu czynników, m.in.:
- upośledzenia wydalania kwasu moczowego (spowodowanego m.in. niewydolnością nerek, nadciśnieniem tętniczym, niedoczynnością tarczycy lub wpływem niektórych leków moczopędnych);
- uwarunkowań genetycznych;
- chorób nowotworowych (podczas chemio- lub radioterapii organizm zwiększa produkcję kwasu moczowego);
- zwiększonej podaży puryn w diecie.
Z powodu tego ostatniego czynnika powodującego, że poziom kwasu moczowego jest wysoki, duże znaczenie ma zmiana nawyków żywieniowych. Kwas moczowy i dieta są ze sobą nierozerwalnie połączone. Należy zatem ograniczyć spożywanie mięs, wędlin i konserw. Niewskazane jest również jedzenie owoców morza, a także mleka i produktów mlecznych czy cukrów prostych, ponieważ zarówno glukoza, jak i fruktoza mogą być częściowo metabolizowane do kwasu mlekowego, który hamuje wydalanie kwasu moczowego. Podobne konsekwencje ma nadmiar sodu w organizmie, dlatego warto zmniejszyć spożycie soli.
Z diety powinno się eliminować tłuszcze zwierzęce, zastępując je (choć także w ograniczonej ilości) olejami roślinnymi (rzepakowym, lnianym czy oliwą z oliwek). Niewskazane są napoje alkoholowe, najlepiej pić wodę – ponad 3 l dziennie, również przed zaśnięciem, by zapobiegać nadmiernemu zagęszczaniu moczu i wytrącaniu się kryształków kwasu moczowego w kanalikach nerkowych.
Kwas moczowy – objawy nadmiaru
Ryzyko rozwoju hiperurykemii jest większe u mężczyzn w podeszłym wieku, z predyspozycjami genetycznymi i nadwagą, po urazie, operacji lub transplantacji narządów, nadużywających alkoholu lub odwodnionych. Objawy zwiększonego poziomu kwasu moczowego w pierwszym okresie są niemal nieodczuwalne, a jedyną nieprawidłowością jest przekraczający normę poziom tego związku we krwi.
Niekiedy mija kilka lub nawet kilkanaście lat, zanim dojdzie do ostrego zapalenia stawów, zwykle palucha, kolanowego, kciuka, barkowego lub kręgosłupa. Pierwszym objawem jest ich silny ból, często zaczynający się w nocy, nasilający się i trudny do zniesienia. Staw jest obrzęknięty, a skóra nad nim zaczerwieniona, napięta i gorąca.
Bez prawidłowego leczenia ostre zapalenie może przejść w przewlekłe, prowadzące do trwałego zniekształcenia stawów i ograniczenia ich ruchomości. W tej fazie pojawiają się często charakterystyczne guzki dnawe, czyli wyczuwalne pod skórą złogi kryształków soli moczanowych, najczęściej zlokalizowane na pięcie, paluchu, łokciu albo małżowinie usznej.
Jak obniżyć kwas moczowy?
Bardzo duże znaczenia ma wspomniana już dieta, ale również zmiana stylu życia. Gdy kwas moczowy jest za wysoki, należy zwiększyć aktywność fizyczną, a także zrezygnować z palenia papierosów. Trzeba też dbać o utrzymanie prawidłowej masy ciała.
Czasami konieczne może być zażywanie leków. Poziom kwasu moczowego pomaga obniżyć np. allopurynol, który powinien być jednak stosowany pod ścisłą kontrolą lekarza, ponieważ niekiedy wywołuje ostrą nadwrażliwość, zwłaszcza u osób z predyspozycjami do reakcji uczuleniowych. W przypadku częstych napadów dny moczanowej stosuje się kolchicynę.
Badanie na niewłaściwy poziom kwasu moczowego
Niewłaściwy poziom kwasu moczowego wymaga leczenia. Bardzo ważne jest jednak przeprowadzenie wcześniej odpowiednich analiz. Podstawowe badania obejmują:
- stężenie kwasu moczowego w surowicy;
- analizę płynu stawowego z oceną obecności kryształów kwasu moczowego;
- analizę guzków na obecność kryształów kwasu moczowego;
- ultrasonografię (USG) stawów i tkanek okołostawowych, mającą na celu wykrycie obecności złogów kwasu moczowego;
- dwuenergetyczną tomografię komputerową (DECT);
- badanie rentgenowskie (RTG) oceniające destrukcję stawów.
Bibliografia:
1. Maria Maślińska "Kwas moczowy - przyjaciel czy wróg"
