Zaburzenia mowy występują na skutek uszkodzeń neurologicznych, do których dochodzi na różnych poziomach układu nerwowego, a ich umiejscowienie wpływa na widoczne objawy. Dyzartria często jest powikłaniem po udarach, urazach czaszkowo-mózgowych czy innych chorobach układu nerwowego. Przyczyn schorzenia u dorosłych upatruje się także w miażdżycy mózgu, kile, nowotworach oraz stwardnieniu rozsianym.
Mowa dyzartryczna - przyczyny i objawy
Na skutek uszkodzeń na różnych poziomach układu nerwowego może dojść do utraty pełnej kontroli nad mięśniami artykulacyjnymi. Powstają zakłócenia w napięciu mięśni, prowadzące do zmniejszenia koordynacji aparatu mowy. Upośledzeniu ulega zdolność wydawania dźwięków i wypowiadania głosek (fonacja), a cierpiąca na dysfunkcję osoba nie ma pełnej kontroli nad mimiką twarzy oraz oddechem.
Na dyzartrię składają się zaburzenia mowy oraz zespół zaburzeń oddechowo-fonacyjno-artykulacyjnych. Każdy z objawów wynika z nieprawidłowości w napięciu mięśniowym. Może być ono zbyt duże (hipertonia), na skutek uszkodzenia układu piramidowego i pozapiramidowego lub zbyt małe (hipotonia), na skutek uszkodzenia móżdżku. Przy osłabionym napięciu obserwowane są problemy z prawidłową kontrolą oddechu, poprawnym wypowiadaniem głosek. Występują także trudności w poruszaniu językiem czy kontrolą mięśni mimicznych. Mowa jest bardzo powolna i nosowa Zbyt małe napięcie mięśniowe może prowadzić do stopniowego zaniku mięśni mimicznych.
Przy wzmożonym napięciu mięśnie krtani są nadmiernie napięte, a głośnia ściśnięta, co powoduje, że głos staje się ochrypły, zdławiony i napięty. Osoby cierpiące na tę przypadłość wypowiadają głoski powoli, ponieważ maleje precyzja ruchów mięśni odpowiedzialnych za artykulację.
Dyzartria - rodzaje schorzenia
Medycyna rozróżnia kilka rodzajów schorzenia, w zależności od poziomu uszkodzenia:
- dyzartria korowa (uszkodzenia kory okolicy ruchowej),
- dyzartria rzekomoopuszkowa (uszkodzenie nadjądrowe),
- dyzartria opuszkowa (uszkodzenia jąder nerwów),
- dyzartria móżdżkowa (uszkodzenie móżdżku),
- dyzartria podkorowa (uszkodzenie jąder podstawy mózgu).
Mowa dyzartryczna u dzieci
Zaburzenia mowy u dzieci mają kilka przyczyn. Często związane są z dziecięcym porażeniem mózgowym. Zdarza się, że dyzartria jest też powikłaniem po boreliozie, jeżeli w trakcie choroby doszło do uszkodzeń układu nerwowego. Może też być następstwem nieprawidłowości w budowie podniebienia, języka i krtani.
Dyzartria u dzieci objawia się głównie trudnościami w tworzeniu dźwięków typu "o" i "u" oraz zniekształcaniem pozostałych samogłosek. Często upośledzenie mięśni twarzy powoduje, że dziecko ma otwarte usta i nadmiernie się ślini, a jego mimika jest wyraźnie ograniczona.
W niektórych przypadkach dyzartria może przekształcić się w anartrię, czyli brak możliwości tworzenia artykułowanych dźwięków. W przypadku niepokojących objawów związanych z niewyraźnym mówieniem należy w pierwszej kolejności rozważyć nieprawidłowości w budowie narządów artykulacyjnych i skonsultować się z laryngologiem w celu zbadania słuchu. Nie zawsze bowiem niewyraźna artykulacja jest objawem choroby neurologicznej.
Dyzartria ćwiczenia
Dyzartria jest jednym z cięższych zaburzeń mowy, zarówno u dzieci, jak i u dorosłych. Terapia nie wymaga bowiem nauki poprawnej mowy, ale nauki wyraźnej artykulacji, aby osoba dotknięta zaburzeniem mogła się skutecznie komunikować z otoczeniem. Ponieważ dyzartria może powodować ograniczenia w rozwoju dziecka, niezbędne jest prowadzenie dwutorowej terapii, która z jednej strony ma stymulować rozwój mowy i ogólny rozwój umysłowy, a z drugiej usprawnić podstawowe funkcje aparatu mowy. Kompleksowa terapia obejmuje leczenie medyczne, rehabilitację i ćwiczenia logopedyczne.
Przy mowie dyzartrycznej niezbędne są ćwiczenia, które poprawią jakość wymawianych głosek i zmniejszają zaburzenia. Najprostszymi ćwiczeniami, które można wykonywać z dzieckiem w domu, a w przypadku dorosłej osoby - samodzielne przed lustrem, są:
- mlaskanie,
- układanie języka w rurkę,
- wsuwanie języka na zmianę pod dolną i pod górną wargę,
- wypychanie językiem policzków,
- przesuwanie języka na boki,
- ćwiczenia warg: parskanie, prychanie, cmokanie, składanie ust w dzióbek,
- wypowiadanie głosek "p", "b", "w", "f".
Osoby dorosłe i starsze dzieci mogą korzystać ze specjalnie przygotowanych tekstów, które powinny być odczytywane na głos, powoli, przeciągając niektóre samogłoski.
O skuteczności leczenia decyduje stopień dyzartrii, zaburzenia towarzyszące, a także czas rozpoczęcia terapii.
