Gruczoły łojowe to przydatki skóry wydzielające łój, który pełni funkcję ochronną – stanowi barierę antybakteryjną i przeciwgrzybiczą. Najczęstszym ich zaburzeniem jest przerost, który oznacza nadmierną aktywność gruczołów i jednocześnie zwiększoną produkcję łoju. Stan ten staje się przyczyną wzmożonego przetłuszczania skóry, co predysponuje do rozwoju trądziku. Gruczoły dzieli się na rozwojowe, związane z mieszkiem włosa (stanowią 90% wszystkich gruczołów łojowych) i niezależne od włosów, tzw. wolne.
Czym są gruczoły łojowe?
Gruczoły łojowe (łac. glandula sebacea) to gruczoły proste, rozgałęzione, pęcherzykowe skóry ssaków, które odpowiedzialne są za wydzielanie łoju uchodzącego do mieszka włosowego. Rozpoczynają swą działalność w okresie embrionalnym, między 13 a 15 tygodniem życia.
Łój skórny zawiera dużą liczbę trójglicerydów oraz wosków złożonych i wolnych kwasów tłuszczowych. Bierze udział w tworzeniu hydrofobowej bariery skóry o działaniu antybakteryjnym i przeciwgrzybiczym. Ponadto zapewnia skórze miękkość i natłuszcza włosy, zapewniając ich gładkość, elastyczność i odporność na warunki atmosferyczne. Innym rodzajem gruczołów łojowych są gruczoły położone na powiekach, które uszczelniają ich zamknięcie i zabezpieczają przed spływaniem łez. Z kolei gruczoły łojowe brodawek sutkowych zapewniają nawilżenie i uelastycznienie brodawki oraz otoczki, zapobiegając tym samym ich wysychaniu i pękaniu.
Dlaczego się pocimy? Odpowiedź znajdziecie na filmie:
Budowa gruczołów łojowych
Gruczoł łojowy powstaje z głębokiego wpuklenia pochewki zewnętrznej włosa. Zbudowany jest z rozgałęzionych pęcherzyków z sześciennymi komórkami macierzystymi, które ulegają dzieleniu. Następnie część komórek potomnych rozpoczyna intensywną syntezę lipidów, której towarzyszy później degeneracja organelli. Po tym cała komórka ulega apoptozie. Dlatego gruczoł łojowy uważa się za gruczoł holokrynowy. Oznacza to, że całe komórki zostają przekształcone w wydzielinę. Kanał wyprowadzający gruczołu łojowego jest zbudowany z nabłonka wielowarstwowego płaskiego.
Rozmieszczenie gruczołów łojowych
Zagęszczenie gruczołów łojowych na ludzkim ciele szacuje się na 100–800 na cm². Zlokalizowane są głównie w bliskiej okolicy włosa. Podeszwy stóp i wewnętrzna powierzchnia dłoni zawierają ich najmniej. Największe nagromadzenie gruczołów łojowych jest na środkowej części twarzy, ramionach, klatce piersiowej, plecach i skórze głowy. Szczególnie duże gruczoły łojowe występują w skórze nosa, policzków i małżowin usznych. Mogą być również w obrębie skóry nieowłosionej, wówczas ich odcinki wydzielnicze uchodzą bezpośrednio na powierzchnię skóry. Dotyczy to gruczołów łojowych na sutkach (gruczoły Montgomery'ego), powiekach (gruczoły Meiboma), wargach, napletku i okolicy odbytu.
Zaburzenia gruczołu łojowego
Rozwój i czynności gruczołu łojowego regulowane są w dużym stopniu przez hormony płciowe, dlatego większość zaburzeń w ich funkcjonowaniu dotyczy osób w okresie dojrzewania. Wśród najczęściej występujących chorób gruczołów łojowych wyróżnia się przerost gruczołów łojowych, zwłaszcza umiejscowionych na twarzy. Powiększenie i związana z tym nadczynność gruczołów łojowych jest główną przyczyną powstania trądziku. Hiperplazja, czyli rozrost gruczołów łojowych, może być też dolegliwością izolowaną. Przerośnięte gruczoły łojowe są grudkami o średnicy 2–5 mm, cielistym lub żółtym kolorze, miękkie w dotyku.
Torbiel gruczołu łojowego określana jest jako łagodny guzek w obrębie skóry. Najczęściej pojawia się za płatkiem ucha lub na karku. Potocznie zwana jest kaszakiem. We wnętrzu torbieli znajduje się łój, zrogowaciały naskórek oraz elementy mieszków włosowych. Początkowo jest biała i niebolesna. W wyniku nadkażenia staje się czerwona i powoduje ból. Powstaje w wyniku zaczopowania ujść gruczołów łojowych. Do wystąpienia kaszaka predysponują uszkodzenia skóry i naskórka oraz stany zapalne skóry sprzyjające pęknięciom gruczołów łojowych.
Podczas ciąży, pod wpływem hormonów gruczoły łojowe na obrzeżach brodawki sutkowej ulegają powiększeniu, przez co wokół sutka pojawiają się niewielkie grudki. Zauważalne jest to już na wczesnym etapie ciąży. Z kolei u mężczyzn dość częstą przypadłością są plamki Fordyce’a – bezbolesne zmiany w postaci kilkumilimetrowych grudek na penisie i mosznie, których pojawienie się związane jest z zaburzeniem pracy gruczołów łojowych.
Leczenie przerostu gruczołów łojowych
W leczeniu przerostu gruczołów łojowych stosuje się środki farmakologiczne, np. miejscowe retinoidy i kwas salicylowy o działaniu przeciwłojotokowym, keratolitycznym i przeciwzapalnym. Ważna jest odpowiednia higiena. Przerośnięte gruczoły łojowe można usunąć, stosując peelingi chemiczne i laseroterapię, która jest obecnie metodą najbardziej popularną i niezwykle skuteczną. Przed zabiegiem skóra twarzy zostaje znieczulona. Następnie wypala się pojedynczo gruczoły łojowe. Bezpośrednio po zabiegu pojawić się mogą niewielkie nadżerki, ranki, które goją się w ciągu kilku dni. Przyspieszenie tego procesu przyniosą specjalne kremy. Zabieg to koszt rzędu 300–650 zł.
W przypadku torbieli gruczołów łojowych zmiany niewielkich rozmiarów są najczęściej nacinane i drenowane, a większe torbiele usuwa się chirurgicznie. Zabieg przeprowadzany jest w znieczuleniu miejscowym. Niekiedy stosuje się też procedury mniej inwazyjne, np. laseroterapię i kriochirurgię. W sytuacji zakażenia torbieli konieczna jest wcześniejsza antybiotykoterapia.
Bibliografia:
1. Jabłońska S., Majewski S., Choroby skóry i choroby przenoszone drogą płciową, Warszawa, PZWL, 2010.
2. Zabel M., Histologia. Podręcznik dla studentów medycyny i stomatologii, Wrocław, Elsevier Urban & Partner, 2000.
3. Błaszczyk M., Histologia dla kosmetologów, Nysa, Oficyna Wydawnicza PWSZ, 2013.
