Punkcja lędźwiowa jest zabiegiem medycznym, który polega na wprowadzeniu długiej, cienkiej igły do przestrzeni podpajęczynówkowej. Ze względów bezpieczeństwa i w celu zminimalizowania ryzyka uszkodzenia rdzenia kręgowego zawsze wykonuje się je w odcinku lędźwiowym, między III i IV lub IV i V kręgiem. Dzięki punkcji lędźwiowej można pobrać płyn mózgowo-rdzeniowy do badania, podać pacjentowi leki oraz znieczulić przed zabiegiem chirurgicznym lub porodem (znieczulenie podpajęczynówkowe). Mimo że jest ona bezpieczna, niekiedy pojawiają się powikłania. Najczęstszym z nich jest zespół popunkcyjny, ale znane są także przypadki wystąpienia bólów kręgosłupa, ropnia, zapalenia kręgów lub krwiaka.
Co to jest zespół popunkcyjny?
Zespół popunkcyjny jest powikłaniem po nakłuciu lędźwiowym, wykonanym w celu diagnostycznym, leczniczym lub w ramach znieczulenia przed zabiegiem medycznym. Szacuje się, że występuje on nawet u 40% pacjentów. Zespół popunkcyjny nie jest związany z uszkodzeniem rdzenia kręgowego.Pojawia się do 5 dni od przeprowadzenia nakłucia lędźwiowego. Dolegliwości z nim związane ustępują samoistnie w ciągu 2–7 dni. Można zastosować leczenie, które złagodzi objawy i przyspieszy proces powrotu do zdrowia. Nie jest to stan, który zagraża życiu pacjenta.
Przyczyny zespołu popunkcyjnego
Przyczyny zespołu popunkcyjnego nie zostały do końca poznane. Prawdopodobnie pojawia się on w wyniku obniżenia ciśnienia płynu mózgowo-rdzeniowego. Skutkiem tego jest ucisk na bardzo wrażliwe struktury położone w czaszce, np. naczynia krwionośne lub zatoki opony twardej.
Inną możliwą przyczyną zespołu popunkcyjnego jest rozszerzenie wewnątrzczaszkowych naczyń krwionośnych. Jeszcze inni uważają, że winę ponosi przeciekanie płynu mózgowo-rdzeniowego przez naruszoną podczas nakłucia oponę twardą.
Samo pobranie płynu mózgowo-rdzeniowego nie ma wpływu na wystąpienie zespołu popunkcyjnego. Powikłanie to stwierdza się zarówno u osób, u których pobrano jego niewielką ilość do badań, jak i u tych, u których nie było to konieczne.
Objawy zespołu popunkcyjnego
Objawy zespołu popunkcyjnego są dość charakterystyczne. Pojawiają się zwykle w ciągu 12–48 godzin, chociaż może się to zdarzyć nawet do 5 dni po punkcji lędźwiowej. W większości przypadków jednak ma to miejsce w pierwszej dobie. Objawy zespołu popunkcyjnego utrzymują się do tygodnia.
Głównym objawem zespołu popunkcyjnego jest ból głowy, który nasila się w ciągu 15 minut po zmianie pozycji na siedzącą lub stojącą. Dolegliwości bólowe ustępują, kiedy pacjent się położy. Ból określany jest jako pulsujący i rozpierający. Niekiedy jest bardzo silny.
Poza bólem głowy zawsze pojawia się jeden z poniższych objawów:
- szum w uszach,
- nudności i wymioty,
- światłowstręt,
- sztywność karku,
- zaburzenia słuchu,
- problemy z widzeniem.
Zespół popunkcyjny po cesarce
Zespół popunkcyjny po cesarce jest częstym zjawiskiem ze względu na fakt konieczności wykonania znieczulenia. Dzięki temu kobieta pozostaje w pełni świadoma, jednak nie czuje bólu związanego z przerwaniem ciągłości tkanek i wydobyciem dziecka. Zespół popunkcyjny po cięciu cesarskim objawia się podobnie, jak w każdym innym przypadku: bólem głowy, któremu towarzyszą nudności, światłowstręt lub szumy uszne.
Leczenie zespołu popunkcyjnego
Lecząc zespół popunkcyjny, można zastosować farmaceutyki przeciwbólowe (niesteroidowe leki przeciwzapalne, paracetamol lub opioidy). Ich zadaniem jest złagodzenie uciążliwych objawów. Niekiedy pacjentom podaje się sumatryptan – środek stosowany w przypadku napadu migreny lub klasterowych bólów głowy.
Podczas leczenia zespołu popunkcyjnego pacjentom zaleca się leżenie w łóżku oraz nawadnianie organizmu. W tym celu podaje się także kroplówkę. Lekarz może zadecydować również o podaniu środków przeciwwymiotnych lub uspokajających (w zależności od objawów towarzyszących bólowi głowy).
W ciężkim zespole popunkcyjnym wykonuje się zewnątrzoponowe nastrzyknięcie krwi własnej. Pacjentowi pobiera się 10–30 ml krwi z żyły łokciowej, a następnie podaje się ją w miejscu nakłucia lędźwiowego, ale nie do przestrzeni podpajęczynówkowej, tylko zewnątrzoponowej.
Zapobieganie wystąpieniu zespołu popunkcyjnego
W celu zapobiegania wystąpieniu zespołu popunkcyjnego stosuje się bardzo cienkie igły, które wprowadza się równolegle do osi kręgosłupa. Unika się także wielokrotnych nakłuć. Uważa się, że nakazanie pacjentowi pozostania przez 24 godziny po zabiegu w pozycji leżącej nie zapobiega bólom głowy, a jedynie opóźnia ich wystąpienie.
Zobacz wideo: Jak działa układ nerwowy?
Bibliografia:
1. P. Chochoł, U. Fiszer, Ocena parametrów płynu mózgowo-rdzeniowego w diagnostyce chorób neurologicznych, [w:] „Postępy Nauk Medycznych”, 2013, t. XXVI, nr 10, s. 720–725.
2. M. Kostyra i wsp., Rola wykonywania łaty z krwi w leczeniu popunkcyjnych bólów głowy, [w:] „Anestezjologia i Ratownictwo”, 2015, 9, s. 203–208.
