Mówi się, że nie da się przecenić prawidłowego działania przysadki mózgowej w kontekście właściwego funkcjonowania organizmu. Przysadka mózgowa należy do układu hormonalnego i zdaniem wielu lekarzy zajmuje w nim centralne miejsce. To od niej zależne są m.in. czynności tarczycy, wzrost organizmu i rozród.
Przysadka – hormony
Przysadka mózgowa odpowiedzialna jest za produkcję i wydzielanie wielu hormonów. Wśród nich lekarze wyróżniają:
- hormon tyreotropowy (TSH) – pobudza metabolizm tarczycy,
- hormon adrenokortykotropowy (ACTH) – pobudza wydzielanie hormonów przez korę nadnerczy,
-
folikulotropinę (FSH)- pobudza wzrost u kobiet oraz dojrzewanie pęcherzyka jajnikowego, wydzielanie estrogenu, a u mężczyzn wpływa na spermatogenezę,
-
lutropinę (LH)- podtrzymuje jajeczkowanie i produkcję progesteronu, u mężczyzn pobudza produkcję testosteronu,
-
prolaktynę (PRL) – u kobiet odpowiada za produkcję mleka (laktację), u kobiet karmiących piersią hamuje wydzielanie estrogenu, blokując owulację oraz menstruację,
-
hormon wzrostu (GH) – odpowiedzialny za wzrost organizmu, transport aminokwasów, syntezę białek, wzrost poziomu glukozy we krwi, rozkład tłuszczów zapasowych, a także zatrzymanie jonów wapniowych i fosforanowych potrzebnych do rozrostu kości,
- melanotropinę (MSH) – pobudza komórki barwnikowe skóry do syntezy melaniny,
-
oksytocynę - wpływa na proces zapłodnienia i skurczu macicy w czasie porodu),
- wazopresynę (ADH) – odpowiada za zapobieganie odwodnienia organizmu.
Przysadka mózgowa – budowa i funkcje
Choć przysadka mózgowa pełni wiele kluczowych funkcji, to jej rozmiary są stosunkowo niewielkie. W przypadku dorosłego człowieka jej waga zazwyczaj wynosi nieco ponad 0,5 g. Przysadka mózgowa zlokalizowana jest w dole czaszki blisko tzw. siodła tureckiego, będącego kostnym zagłębieniem w środkowym odcinku trzonu kości klinowej. Przysadka mózgowa jest ściśle związana z podwzgórzem.
Lekarze dzielą przysadkę na 3 części: przednią, środkową oraz tylną. Niektórzy specjaliści pomijają istnienie płata środkowego ze względu na jego szczątkowy charakter. Największy, przedni płat przysadki mózgowej, powstaje z nabłonka podniebienia wtórnego i stanowi ok. 80% całej masy przysadki. Tylny płat rozwija się ze struktur podwzgórza, z którym jest bezpośrednio połączony za pośrednictwem tzw. lejka. Przedni płat przysadki mózgowej jest nazywany przysadką gruczołową. Neurolodzy wyróżniają w niej 5 różnych typów komórek odpowiedzialnych za produkcję różnych hormonów.
Najliczniejszą grupę stanowią komórki somatotropowe, stanowiące ok. 40% wszystkich komórek przedniej części przysadki. To właśnie w nich produkowany jest m.in. hormon wzrostu. W przysadce gruczołowej licznie obecne są także komórki kortykotropowe, których udział w całej masie przedniego płata wynosi ok. 20% masy i są odpowiedzialne za wytwarzanie kortykotropiny (ACTH). Wśród pozostałych komórek obecne są: komórki tyreotropowe (produkujące TSH), komórki gonadotropowe (produkujące LH i FSH) i komórki laktotropowe (produkują prolaktynę).
W płacie pośrednim wytwarzana jest melanotropina (MSH). Tylny płat przysadki mózgowej jest określany często mianem przysadki nerwowej. To właśnie w niej uwalniana jest wazopresyna i oksytocyna. Substancje te są jednak magazynowane w przysadce, a nie bezpośrednio wytwarzane. Ich produkcja następuje w podwzgórzu.
Choroby przysadki mózgowej
Do najczęstszych problemów chorobowych przysadki mózgowej zalicza się nowotwory. Guzy przysadki zdarzają się stosunkowo często i stanowią aż 15% wszystkich nowotworów mózgu.
Lekarze najczęściej wskazują na występowanie gruczolaków przysadki mózgowej. Gruczolaki to często niezłośliwa forma nowotworu. Mogą uciskać na tkanki przysadki mózgowej. Prowadzi to do rozwoju zaburzeń neurologicznych i najczęściej wpływa na pracę nerwów wzrokowych. W przypadku występowania gruczolaków symptomami towarzyszącymi zaburzeniom widzenia są silne bóle głowy. Po zauważeniu wymienionych objawów należy szybko skontaktować się z lekarzem. Aby zdiagnozować nowotwór przysadki mózgowej, konieczne jest przeprowadzenie rezonansu magnetycznego, który pomaga wykryć zmiany o średnicy nawet 1 mm, a dodatkowo precyzyjnie określa umiejscowienie guza przysadki. Większość nowotworów przysadki nie wymaga chirurgicznej operacji. W przypadku gruczolaków skuteczną metodą jest farmakoterapia. W przypadku mikrogruczolaków nieaktywnych hormonalnie zaleca się jedynie stałą obserwację pod kontrolą endokrynologa.
Istnieje spora liczba poważnych chorób, których rozwój jest następstwem zaburzeń pracy przysadki mózgowej, a dokładnie przysadki gruczołowej. Wśród nich lekarze wymieniają: gigantyzm, akromegalię, karłowatość przysadkową, wtórną nadczynność tarczycy, zespół pustego siodła, choroba Cushinga, zespół Sheehana, moczówkę prostą odśrodkową, a także zespół nieprawidłowego wydzielania wazopresyny. W marginalnych przypadkach zaburzona praca przysadki mózgowej prowadzi do wystąpienia w niej stanu zapalnego.
Jak jest zbudowany nasz mózg? Zobaczcie na filmie:
