Osteomalacja jest spowodowana niewystarczającym odkładaniem się soli wapnia, co skutkuje zmiękczeniem i uginaniem się kości. Za chorobę odpowiadają w dużej mierze: zbyt mała ilość wapnia i fosforanów zawartych w pożywieniu (przewlekłe niedożywienie, dieta jarska), niedobór witaminy D i choroby, w przebiegu których dochodzi do niewydolności nerek.
Zobacz także: Makroelementy – definicja i obecność w organizmie oraz diecie
Co to jest osteomalacja i jakie są jej przyczyny?
Osteomalacja, znana pod nazwą krzywica osób dorosłych lub rozmiękanie kości, należy do ciężkich chorób układu kostnego. Jest spowodowana niedostateczną mineralizacją kości w części zbitej i gąbczastej. Dochodzi wtedy do gromadzenia się nadmiernej ilości osteoidu, miękkiej niezmineralizowanej tkanki kostnej. Z czasem następuje trwałe odkształcenie kości.
Za główny czynnik sprawczy osteomalacji uważa się:
- niedobór witaminy D w organizmie i zaburzenia jej przemiany,
- niedostateczną liczbę fosforanów koniecznych do procesu mineralizacji tkanki kostnej.
Najczęstsze przyczyny niewystarczającej ilości witaminy D w organizmie stanowią: niedostateczna podaż w pokarmach oraz synteza w skórze, nieprawidłowe wchłanianie witaminy z przewodu pokarmowego (np. w przebiegu cholestazy, choroby Leśniowskiego-Crohna, przewlekłego zapalenia trzustki, poalkoholowej marskości wątroby czy w stanach po resekcji jelita). Z kolei przyczyn zaburzonego metabolizmu witamin z grupy D należy upatrywać głównie w: uwarunkowanych genetycznie zaburzeniach hydroksylacji zachodzącej w nerkach i wątrobie, celiakii, przewlekłych chorobach nerek, chorobach miąższowych wątroby, niedoczynności przytarczyc, długotrwałym zażywaniu leków przeciwdrgawkowych (fenytoina i fenobarbital), preparatów sedatywnych (rifampicyna, diazepam, fenylbutazon) lub długodziałających barbituranów i genetycznej wadzie receptora witaminy D. Inne czynniki zwiększające prawdopodobieństwo wystąpienia osteomalacji to nadmierne picie alkoholu i za rzadkie zażywanie kąpieli słonecznych.
Zobacz także: Zwapnienie kości: rodzaje, przyczyny, objawy, sposoby leczenia i rehabilitacja
Osteomalację rozpoznaje się u osób dorosłych – po zakończonym procesie wzrostu i po zrośnięciu się nasad kości długich z trzonami. Choroba występuje najczęściej u osób po 80 roku życia.
Osteomalacja a osteoporoza
Osteomalacja a osteoporoza to ciekawe zestawienie, gdyż zaburzenia te są do siebie podobne pod względem obrazu klinicznego. Największym wyzwaniem w ich leczeniu jest konieczność kontynuowania terapii przez wiele lat. Choroby często współistnieją.
Osteomalacja – objawy
Objawy charakterystyczne dla osteomalacji to m.in.:
- przewlekły ból kości,
- utrata normalnej odporności na naciski i napięcia kości,
- chód kaczkowaty – kołysanie się na boki podczas poruszania się z powodu trudności z utrzymaniem prawidłowej postawy ciała,
- kifotyzacja odcinka piersiowego kręgosłupa – łukowate wygięcie kręgosłupa w stronę grzbietu, potocznie nazywane garbem, z możliwością ucisku i podrażnienia korzonków nerwowych,
- nadmierna łamliwość i pękanie kości,
- tężyczka hipokalcemiczna (nadmierny skurcz i osłabienie mięśni),
- zmniejszenie gęstości kości,
- trwałe odkształcenia kości przybierające kształt litery O, występują w obrębie kończyn dolnych i w ciężkich przypadkach prowadzą nawet do kalectwa,
- strefy Loosera i Milkmana – złamania rzekome, pasemka prostopadłe do powierzchni kości, mają długość do kilkunastu milimetrów, zlokalizowane są głównie w obrębie kości udowych, łonowych, biodrowych, łopatek czy żeber,
- objawy związane z chorobami reumatycznymi, m.in. męczliwość, miopatia proksymalna, tkliwość okołostawowa i polineuropatia czuciowa.
Osteomalacja – leczenie i diagnoza
Podstawę rozpoznania osteomalacji stanowi wywiad z chorym. Należy zwrócić uwagę na obecność bólu kostno-mięśniowego i ocenić dietę pod kątem spożycia wapnia. Lekarz zleci morfologię krwi i badanie moczu, które wykazują niskie stężenie wapnia i fosforanów, wysokie stężenie fosfatazy zasadowej, zwiększone stężenie PTH i niskie dobowe wydalanie wapnia z moczem. Wykonuje się badanie RTG, densytometryczne oceniające gęstość kości, a niekiedy biopsję kości.
Leczenie osteomalacji opiera się w pierwszej kolejności na leczeniu choroby podstawowej, odpowiadającej za powstanie krzywicy dorosłych. Zaleca się spożywanie produktów bogatych w wapń. Jeśli u chorego wystąpił spadek fosforanów, powinno się wprowadzić do diety większą ilość nabiału – mleka i jego przetworów. Trzeba też unikać przyjmowania alkoholu. Osoby zmagające się z osteomalacją powinny zapewnić organizmowi należyte wartości witaminy D. Jest ona wytwarzana przez organizm w wyniku ekspozycji na promienie słoneczne (co najmniej 15 minut dziennie w okresie letnim), ale i może być przyswajana z produktów spożywczych – jej doskonałym źródłem są tłuste ryby morskie. Dodatkowo można stosować suplementację dostosowaną do indywidualnych potrzeb i zaleceń lekarskich. Dzienne zapotrzebowanie organizmu na witaminę D zapobiegające powstaniu osteomalacji szacowane jest na 10 mikrogramów. Jej niedobór wynikający z zaburzonego wchłaniania w przewodzie pokarmowym wymaga przyjmowania jej domięśniowo.
Osteotomię kości stosuje się rzadko. Podejmowana jest w leczeniu znacznych deformacji. Polega na przecięciu kości w celu poprawy jej kształtu, skrócenia, wydłużenia i korekcji osi kończyny.
Bibliografia:
- Tłustochowicz W., Korkosz M., Choroby metaboliczne kości. Osteomalacja, W: Szczeklik A. (red.), Choroby wewnętrzne, Kraków, Medycyna Praktyczna, 2006, s. 1748–1749.
- Zwolakiewicz A., Sulencka-Kaatz A., Orłowicz M., Jeka S., Osteomalacja u 41-letniej chorej w przebiegu ciężkiego niedoboru witaminy D z wtórną nadczynnością przytarczyc, „Reumatologia”, 2013, 51(6), 467–470.
- Galus K, Jaworski Z., Krzywica i osteomalacja. Choroby metaboliczne kości, Warszawa, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 1982.
- Eisman J.A., Osteomalacia, „Baillière's Clinical Endocrinology and Metabolism”, 1988, 2(1), s. 125–155.
- Misiorowski W., Osteoporoza, osteomalacja, pierwotna nadczynność przytarczyc? Różnicowanie niskiej masy kostnej, „Geriatria”, 2008, 2, s. 45–54.
- Horst-Sikorska W., Osteomalacja, W: Puszczewicz M. (red.), Reumatologia, Warszawa, Medical Tribune Polska, 2011, s. 433–435.
- Tłustochowicz W., Osteoporoza i osteomalacja, W: Zimmermann-Górska I (red.), Reumatologia kliniczna, Warszawa, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2008, s. 917–918.
- Pluskiewicz W., Choroby metaboliczne kości, „Medycyna po Dyplomie”, 2012, 21(7–8), s. 95–100.
- Jafiszow U., Sierakowski S., Małyszko J., Kita K., Lewandowski B., Domysławska I., Sulik A., Klimiuk P.A., Osteomalacja, „Nowa Medycyna”, 2004, 3, 182–186.