Arbutyna to jeden z najważniejszych glikozydów fenolowych. Substancja zawarta jest w największej ilości w liściach mącznicy lekarskiej. Arbutyna znana jest przede wszystkim z działania wybielającego. Stąd znalazła szerokie zastosowanie w dermatologii i kosmetyce. Wykorzystywana jest do wyrównywania kolorytu skóry i likwidowania przebarwień.
Czym jest arbutyna?
Arbutyna (wzór sumaryczny C12H16O7) to organiczny związek chemiczny zaliczany do grupy glikozydów fenolowych, będących pochodnymi cukrów. Według nomenklatury systematycznej Międzynarodowej Unii Chemii Czystej i Stosowanej (z ang. International Union of Pure and Applied Chemistry, IUPAC) arbutyna to 4-hydroksyfenylo-β-D-glukopiranozyd. Substancja ta ma postać białych lub prawie białych, połyskujących igieł. Produktem jej rozkładu jest hydrochinon, stąd też nazywana bywa naturalnym, czystym hydrochinonem.
Pochodzenie arbutyny
Arbutyna występuje w roślinach zaliczanych do rodzin botanicznych, takich jak: wrzosowate (z łac. Ericaceae Juss.), jasnotowate (z łac. Lamiaceae Lindl., Labiatae Juss.), różowate (z łac. Rosaceae Juss.). Najbardziej znane źródła arbutyny to: liście mącznicy lekarskiej (z łac. Arctostaphylos uva-ursi (L.) Spreng.), liście borówki brusznicy (z łac. Vaccinium vitis-idaea L.), liście żurawiny błotnej (z łac. Vaccinium oxycoccos L.), ziele lebiodki pospolitej (z łac. Origanum vulgare), ziele majeranku ogrodowego (z łac. Majorana hortensis), liście gruszy pospolitej (z łac. Pyrus communis L.), kwiat wrzosu zwyczajnego (z łac. Calluna vulgaris (L.) Hull), korzenie tarczycy bajkalskiej (z łac. Scutellaria baicalensis L.). W mniejszych ilościach arbutyna znajduje się w liściach bergenii grubolistnej (z łac. Bergenia crassifolia (L.) Fritsch) z rodziny skalnicowatych (z łac. Saxifragaceae) i liściach kaliny koralowej (z łac. Viburnum opulus L.) z rodziny piżmaczkowatych (z łac. Adoxaceae).
Jak wybierać kosmetyki do skóry? Dowiesz się tego z filmu:
Zastosowanie arbutyny w kosmetyce i dermatologii
Arbutyna w kosmetyce i dermatologii wykorzystywana jest od wielu lat ze względu na silne właściwości rozjaśniające i wybielające. Doskonale sprawdza się na przebarwienia, które powstają na skutek zakłócenia poszczególnych etapów syntezy i/lub nieprawidłowego rozmieszczenia w skórze naturalnego barwnika, czyli melaniny. Do powstania przebarwień predysponować może wiele czynników, w tym m.in.: nadmierna ekspozycja na światło słoneczne, cukrzyca, zmiany hormonalne, choroby wątroby, nerek, tarczycy.
Krem z arbutyną usuwa skutecznie drobne plamy i wyrównuje koloryt skóry. Arbutyna w kremie stosowana może być na przebarwienia pojawiające w wyniku procesu starzenia się skóry: tzw. plamy starcze, plamy soczewicowate, piegi, ostuda, oznaki nadmiernego opalania, przebarwienia po ciążowe, poszarzała skóra palaczy, pozapalne przebarwienia potrądzikowe, fotostarzenie, plamy pigmentacyjne na skutek zaburzeń hormonalnych. Jej działanie opiera się na hamowaniu aktywności tyrozynazy, czyli enzymu glikoproteinowego, uczestniczącego w procesie melanogenezy, tj. enzymatycznego powstawania melaniny. W związku z tym możliwe jest regulowanie produkcji tego podstawowego barwnika skóry oraz jego równomiernego rozmieszczania w naskórku. Godny podkreślenia jest fakt, że arbutyna nie powoduje odczynów alergicznych i nie odbarwia zdrowej skóry.
Niestety skuteczność arbutyny w likwidacji przebarwień jest coraz częściej kwestionowana. Niektórzy badacze są zdania, że z racji stosunkowo niskiej rozpuszczalności arbutyny w lipidach jej zdolność do penetracji warstwy rogowej naskórka jest ograniczona. Ponadto w ich opinii stężenie arbutyny w dostępnych na rynku preparatach jest zbyt niskie, żeby możliwe było uzyskanie satysfakcjonującego efektu rozjaśniającego. Zgodnie z zaleceniami opracowanymi przez Komitet Naukowy ds. Produktów Konsumenckich funkcjonujący przy Komisji Europejskiej arbutyna stosowana może być w preparatach przeznaczonych do pielęgnacji twarzy w stężeniu wynoszącym od 2% w przypadku alfa-arbutyny i do 7% beta-arbutyny. Dodatkowo arbutyna jest nieaktywna w środowisku kwaśnym, przez co jej działanie niweluje pot.
Inne prozdrowotne działanie arbutyny
Arbutyna wykazuje działanie dezynfekujące, przeciwzapalne, przeciwutleniające na drogi moczowe. W tym celu najlepiej sprawdzają się odwary z mącznicy lekarskiej. Stosuje się je w przypadku łagodnych zakażeniach dróg moczowych, moczenia nocnego, przerostu gruczołu krokowego, ropomoczu, bezmoczu, białkomoczu.
Przeciwwskazania do stosowania arbutyny
Przeciwwskazania do stosowania arbutyny stanowią m.in.: świeże rany i otarcia, nadwrażliwość na arbutynę, plamy i znamiona nietypowego kształtu wymagające bezwzględnej oceny przez dermatologa. Arbutyna nie powinna być stosowana przez kobiety w ciąży i podczas karmienia piersią.
Jak działa skóra? Dowiesz się tego z filmu:
Arbutyna – składnik kosmetyków
Arbutyna wykorzystywana może być podczas własnoręcznej produkcji kosmetyków. Najczęściej wytwarza się przy jej użyciu toniki. W tym celu należy uzyskać dwuprocentowy roztwór arbutyny, mieszając 1 łyżeczkę arbutyny w około 70 ml wody demineralizowanej. Tak powstałym tonikiem przeciera skórę przy użyciu wacików kosmetycznych. Za opakowanie 10 g czystej arbutyny zapłaci się około 50 zł. Dodatkowo arbutyna używana jest w gabinetach kosmetycznych jako składnik masek rozjaśniających.
Bibliografia:
1. Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne, Farmakopea Polska X, Warszawa, Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, 2014.
2. Piechota-Urbańska M., Berner-Strzelczyk A., Zastosowanie glikolowych wyciągów roślinnych w recepturze hydrożeli o działaniu wybielającym podawanych na skórę, „Polimery w Medycynie”, 2011, 41(4), s. 17-25.
3. Moliszewska E.B., Substancje naturalne o właściwościach rozjaśniających skórę i ich znaczenie kosmetologiczne, W: Zhuk O., Dzieńdziora I. (red.), Aspekty starzenia się organizmu cz. I, Opole, Państwowa Medyczna Szkoła Zawodowa w Opolu, 2014, s. 141-160.
